mumlcin. Bu prinsip yuqorikuchlanish elektr tarmoqlarini sanitariya
- himoya chegara doiralarini aniqlashda ishlatilmoqda.
Xavflilikning kelib chiqish manbasida yo‘q qilish prinsipi 3.2
formulada ko‘rsatib o‘tilgan. Manbaning quwatini kamaytirish (Rman)
bilan biz shu elektromagnit nurlanish intensivligini kamaytiramiz
(Q u w atn in g oqimi zichligini) J. elektromagnit nurlanishdan
saqlanishda bu usul oldingi prinsipga nisbatan kam Samara beradi,
chunki J chiziq R.man ga bog‘liq. Masalan, agar Rman ni ikki maro toba
kamaytirsak shunchaga teng J kamayadi.
Xavfsizlikrii t a ’minlovchi keyingi prinsip ekranlashtirish
prinsipidir. Ekran havo shovqinini, shuningdek har xil turdagi
nurlanishlaming (elektromagnit, ionlashtiruvchi) tarqalish yoiidagi
to‘siqdir. Ekranlar, shuningdek doimiy elektromagnit maydonlardan
himoyalanishda foydalaniladi. Ularga
tushayotgan energiyani ular
yutadi yoki kamaytiradi. Shu sababli odam organizmiga nomaqbul
fizikaviy ta’sir kamayadi.
B o 'sh b o ‘g ‘in prinsipi shundan iboratki, mashina, mexanizm,
apparat yoki texnologik sxema konstraksiyasining xavfsizligini
ta’minlashmaqsadida element kiritiladi. Ular tegishli parametrlarining
o‘zgarishini qabul qiladi yoki ta’sirlanadi, xavfli hodisalaming oldini
oladi (masalan saqlovchi klapanlar va membranali uzellar, ular yuqori
bosim ostida ishlaydigan qurilmalarda qoilaniladi).
Ajcborot prinsipinmg asosi ishchilarga, butun aholiga hayot
faoliyati xavfsizligi asoslarini o‘qitishga qaratilgan. Hayot faoliyati
xavfsizligi nuqtai nazaridan gemosferani va noksosferani bir-biriga
bogfclash to‘glrikelmaydi. Bunga faqat hayot faoliyati xavfsizligini
ta’minlovchi asosiy uchta usullar yordamida erishish mumkin:
• «A» usuli gemosfera va taksosferani fazodavaqtinchalik
b oiinishi
bilan yakunlanadi, bu faqat masofadan turib boshqarish
vositalaridan - avtomatlashtirish, robotlashtirish va boshqalardan
foydalanish bilan ta’minlanadi.
• «B» usuli noksosferani xavfliliklardan umuman yo‘qotish,
y a’n im e ’yorlashtirishdan iborat. Bunga erishish mumkin, faqat
xavflilikning kelib chiqish manbaida (kamaytirish) bosib turish
(m asalan gaz bilan ishlaydigan
dastgohni elektr toki bilan
ishlaydiganiga almashtirish hisobiga havo muhitining ifloslanishi
jid d iy kamayadi, amaliy jihatidan portlash ehtimolini yo‘qotadi),
sh un in gd ek odam larni himoyalashda jamoaviy himoyalash
vositalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
2 8
♦
«V» usuli odamni munosib muhitga moslashuviga va uning
himoyalanganligini oshirishga y o ‘naltirilgan vosita va usullarini o‘z
ichiga oladi.
Amaliyotda bu usullar xodim lam i o ‘qitish va yo‘riqnoma
o‘tkazish, kasb iy tanlovni am alg a oshirish, shaxsiy himoya
vositalaridan va usullardan foydalanish orqali amalga oshiriladi.
Odatda aniq sharoitlarda keltirilgan
usullaming kombinatsiyasi
ishlatiladi.
Xavfsizlikni ta ’minlovchi vositalarga shaxsiy va jamoaviy
himoyalovchi vositalar kiradi, ulardan birinchisi yakka odamni,
ikkinchisi esa — bir vaqtning o ‘zida ikki va undan ortiq odamlami
himoyalashga m o ‘ljallangan. Shaxsiy himoya vositalari boiib har
xil vositalar xizmat qilishi mumkin. Maxsus kiyim va oyoq kiyimlar
himoyalovchi k o ‘zoynaklar, qoiqoplar, gazniqob va respiratorlar,
himoyalovchi belbogiar, shovqinga qarshi vkladishlar va boshqalar.
Jamoaviy himoyalovchi vositalarga to‘siqlar,
saqlovchi, blakirovka
qiluvchi va signallashtiruvchi qurilmalar, masofadan boshqarish,
yerga ulash, nol simga ulash, himoyalovchi uzib qo‘ygichlar va
boshqalar kiradi.
Ishchilarni h im o yalashda, shaxsiy va jam oaviy himoya
vositalaridan birlikda foydalanish bir muncha samarali hisoblanadi.
NAZORAT SAVOLLAR1
¡.«Xavfsizlik» tushunchasini ifodalab bering?
2.Texnogen sohadagi xavfsizlikning asosiy elementlarini aytib
bering?
S.«Hayot faoliyati xavfsizligi» kursi qanday qismlardan tashkil
topgan?
4.«Hayotfaoliyati xavfsizligi» tushunchasiga ta ’rif bering?
5. Xavfsizlikka erishish usullari, prinsiplari va vositalari deganda
nimani tushunasiz?
6. Xavfsizlikni ta 'minlovchi qanday usullami bilasiz?
7. O 4sim l\klanii himoyalush va väqf prinsiplari nimalardän
iborat?
8. Xavßilikni vujudga kelish manbasida bosib turish prinsiplarini
qanday amalga oshirish mumkin?
10. Ekranlashtirish va bo'sh bo g ‘inprinsiplari nima?
2 9
IIBO ‘LIM
HAYOT FAOLIYATIXAVFSIZLIGI VA ISHLAB
CH IQ A RISH MUHITI
IV BO B
