Aminga qarshi kurash boshlaydi. Hirot viloyatining zoda-
gonlaridan Tohir ibn Husayn boshliq Xuroson va Mova-
rounnahr mulkdorlari unga yordam beradilar. 813-yilda ular
Bag‘dodga yurish qiladilar. Poytaxt qo‘lga kiritilib, Ma’mun xalifalik taxtiga o‘tiradi. Buning evaziga Tohir821-yilda
Xuroson va Movarounnahr noibi etib tayinlanadi. Shuningdek,
Ma’mun Movarounnahr zoda gon larining ham yordamini unut-
madi. Somonxudotning na bi ralarini ayrim shahar va viloyatlarga
noib qilib tayinlaydi. Nuh ga Samarqand, Ahmadga Farg‘ona,
yahyoga Shosh va Ustrushona, Ilyosga esa Hirot tegadi.
Buning evaziga aka-uka so
mo
niylar Movarounnahrning har
yilgi xirojidan juda katta mablag‘ini tohiriylar orqali xalifa
xazinasiga yuborib turadilar.
Tohirdavlat ishlarini mustaqil idora etish maqsadida
822-yilda xalifa nomini xutbadan chiqartirib yuboradi.
Bu amalda Bag‘dod bilan aloqani uzish va o‘zini mustaqil
deb e’lon qilish edi. Biroq ko‘p vaqt o‘tmay u to‘satdan vafot
etadi. Tohirning o‘g‘illari Talxa va Abul Abbos Abdulloh otasining o‘rniga birin-ketin noiblik qiladilar. Shunday qilib,
Xuroson va Movarounnahr boshqaruvi tohiriylar xonadoniga
44
meros bo‘lib qoladi. Abul Abbos Abdulloh noibligi (830–844)
davrida poytaxt Marvdan Nishopur shahriga ko‘chiriladi.
Movarounnahr shaharlarida noiblik qilayotgan Somonxudot
avlodlarining mahalliy noibligi tohiriylar tomonidan tan olinadi.
Somo niylar esa, o‘z navbatida, tohiriylarga tobe sifatida Mova-
rounnahrni idora etadilar. Bu, shubhasiz, Xuroson va Mo va-
ro unnahrda bir asrdan oshiqroq hukm surgan xalifalik hukm-
ron ligining tugaganligini bildirardi.
