39
12-§. QO‘QON XONlIGINING BOSIB OlINIShI
Rossiya imperiyasi XIX asrning 50–60-yillarida har-
biy istilochilik yo‘li bilan Qo‘qon xonligi hududi-
ning bir qismini bosib oldi. K. P. Kaufman xonlikda
o‘z ta’sirini kuchaytirish maqsadida 1868-yilda xon
bilan shartnoma tuzdi. Unga ko‘ra xon likda Rossiy a
savdogarlariga katta imkoniyatlar berildi. Bu davrda xonlik yerlari an-
cha qisqarib, xazinaga tushadigan daromadlar kamaydi. Urush natijasida
ko‘rilgan zararlar xalq ommasi zimmasiga tushdi, soliq va majburiyatlar
ko‘paydi. Buning oqibatida xonlikda ichki nizolar, xalq noroziligi kuchaydi.
XIX asrning 70-yillarida Qo‘qon xonligida ko‘plab qo‘zg‘olonlar
bo‘lib o‘tdi. Ulardan biri 1875-yil bahorida avj olib, unga Mulla Is’hoq
Mullo Hasan o‘g‘li «Po‘latxon» nomi bilan rahbarlik qildi. Qo‘qon
hukmdori Xudoyorxon qo‘zg‘olonni bostirish uchun Abdurahmon Ofto-
bachi, Iso Avliyolar boshchiligida qo‘shin yubordi. Lekin ular 17-iyulda
qo‘zg‘olonchilar tomoniga o‘tib ketdi. Xudoyorxonning o‘g‘li Nasriddin-
bek ham qo‘zg‘olonchilarga qo‘shilgandan so‘ng, 20-iyulda Xudoyorxon
K. P. Kaufmandan yordam so‘rashga majbur bo‘ldi. Uning ukasi va ik-
kinchi o‘g‘li ham qo‘zg‘olonchilar
tomoniga o‘tib ketgach, xon general-
gubernatordan panoh izlab Toshkentga
ketdi. K. P. Kaufman uni Orenburgga
jo‘natdi. Xudo yorxon Orenburgdan
Hindiston orqali Makkaga boradi va
u yerdan qaytib kelayotganda kasal-
ga chalinib, 1882-yilda Afg‘onistonda
vafot etdi.
Xudoyorxondan so‘ng taxtga Nasriddinbek o‘tirdi.
Taxtni egallashga harakat qilgan Po‘latxon Nasrid-
dinbek va Abdurahmon Oftobachiga qarshi bo‘lib
qoldi. Qo‘qon xonligida siyosiy vaziyat keskinla shib,
qo‘zg‘olon butun vodiyni qamrab oldi. Mustamla-
kachi hukumat qo‘z g‘olonchilarga qarshi katta har-
biy kuchlarini yuborgan. Janglar keskin davom eta-
yotgan vaqtda Nasriddinbek mag‘lubiyatdan qo‘rqib,
1875-yil 22-sentabrda taslim bo‘ldi va fon Kaufman
bilan shartnoma imzoladi. Unda o‘zini imperator ning
