90
Buxoro jadidchiligi
ayrim mutaassib mullalar, yangilik va islohotlarni
xush ko‘rmaydiganlar oqimi qarshiligiga uchradi. 1910-yildan
boshlab
Buxoroda jadidchilik harakati siyosiy tashkilot sifatida shakllana bosh-
ladi. XX asrning boshlarida Buxoro taraqqiyparvar
kuchlari vaziyatga
tanqidiy yondashgan holda davlatning ichki boshqaruv tizimi zamon ta-
lablariga javob bermasligini, siyosiy-ma’muriy tuzumni o‘zgartirish lo-
zimligini chuqur anglay boshladilar.
Xiva xonligida XX asr boshlarida shakllangan taraqqiyparvarlik
harakati esa boshqacharoq tarixiy shart-sharoitda vujudga keldi. Xiva
xonligida jadid chilik ikkita oqimdan iborat bo‘lib, uning o‘ng
oqimi
Bosh vazir Islomxo‘ja boshchiligida xonlikdagi savdo-sanoat korxo-
nalari egalari hamda yirik boylarning vakillarini birlashtirdi.
Mazkur
oqim o‘z oldiga mamlakatda xon hokimiyatini saqlab qolgan holda is-
lohotlar o‘tkazilishini maqsad qilib qo‘ydi. So‘l
oqim esa qozikalon
Bobooxun Salimov rahbarligida sarmoyadorlar,
hunarmandlar va bosh-
qa tabaqa vakillarini birlashtirib, yangi usul
maktablari ni tashkil qi-
lish orqali xalq ommasining siyosiy faolligiga erishmoq chi bo‘ldilar.
Turkistonda ma’rifatparvarlik harakatining yoyilishi bu davrdagi
mus tamlaka chi hukumat va uning amaldorlari
hamda mahalliy mutaas-
sib va johil ruhoniylarning qarshiligiga uchradi. Shunga qaramay, jadid-
lar matbuot, no shirlik va teatr sohalarida faoliyatlarini davom ettirdilar.
1898-yilda Qo‘qon shahrida Salohiddin domla ikkinchi jadid maktabini
ochdi. 1899-yili Andijonda Shamsiddin domla va Toshkentda Mannon
qori jadid maktabini ochib, ko‘plab o‘quvchilarning yangi usulda ta’lim
olishlariga erishdilar.
O‘zingizni sinang!
Ismoil G‘aspirali – …
