91
Savol va topshiriqlar
1.
Turkistonda jadidchilik harakati qachon vujudga keldi?
2.
Jadidchilik harakatining vujudga kelishiga qanday omillar turtki bo‘ldi?
3.
Ismoil G‘aspirali va uning faoliyati to‘g‘risida nimalarni bilib oldingiz?
4.
Jadid maktablarini kimlar tashkil qilgan?
26-§. JADIDlARNING DASTURIy mAQSAD VA VAZIFAlARI
O‘rta Osiyoda taraqqiyparvarlar rivojlangan jami-
yat yara tishdek o‘z g‘oyalarini amalga oshirishda
mutaassiblik, loqaydlik, qoloqlikka qarshi kurash
olib borishga alohida ahamiyat berganlar. Ular bu vazifalarni amalga
oshi rishda quyidagi yo‘nalishlarni ustuvor deb hisoblaganlar: o‘lkada
yangi usul maktablari tarmog‘ini kengaytirish, qobiliyatli yoshlarni chet
elga o‘qishga yuborish, turli ma’rifiy jamiyatlar va teatr truppalari tuzish,
gazeta va jurnallar chop etish, xalqning ijtimoiy-siyosiy va madaniy ongini
yuksaltirish yo‘li bilan Turkistonda milliy demokratik davlat qurish edi.
Ilg‘or milliy ziyolilar faoliyatining muhim yo‘nalishi yangi usul
maktab lari tarmog‘ini kengaytirish edi. Bu maktablar bolalarning tez va
oson savodxon bo‘lishlarini ta’minlabgina qolmay, balki ularda fanatizm
va konservatizmdan xoli bo‘lgan yangi dunyoqarashning shakllanishiga
ham xizmat qilar edi.
Ular ham Sharq, ham G‘arb madaniyati yutuqlarini egallashga intil-
dilar, o‘qidilar va o‘zgalarni ham shunga da’vat etdilar. Ma’rifatparvarlar
xorijga chiqib, turli mamlakatlardagi madaniyat va ta’lim taraqqiyoti da-
rajasini ko‘ra oldilar, ularni solishtirdilar va bu zehnli yoshlarda jahon
taraqqiyoti yutuqlarini Turkistonga keltirish istagi paydo bo‘ldi. Natijada
jadidlarning diqqat markaziga birinchi bosqichda ta’limni isloh etish va-
zifasi qo‘yildi.
Yangi usul maktablarida ta’lim jarayonida Yevropa standartlari me-
zon qilib olingan edi. Arifmetika, tarix, geografiya, tabiatshunoslik asos-
lari si nga ri fanlar bilan bir qatorda islom ta’limoti asoslarini o‘rganishga
ham katta e’tibor berilgan.
Yangi darsliklar yaratish masalasi juda dolzarb bo‘lib turar edi.
Dastlabki paytlarda Turkistondagi yangi usul maktablarining ko‘pchili-
gida Qozon va Orenburgda nashr etilgan darslik va o‘quv qo‘llanmalaridan
foydalanildi.
Toshkent, Buxoro, Samarqand, Andijon, Qo‘qon, Xiva shaharlari
jadid chilik harakati markaziga aylandi. Bu shaharlarda ochilgan madaniy-
?
?
