91
Mavzu 7: Grafik axborotlarni ifodalashning analog va raqamli usullari
Reja
1. Axborotlarni kodlash
2.Kodlash
3. Raqamli kodlash
Inson axborotlarni yig'ish, saqlash vaqay taishlashda
qulay hamda qisqa
ko'rinishda bo'lishi uchun turli belgilashlardan foydalanadi. Bunga tovushlarni
harf va raqamlar orqali, musiqa tovushlarini notalar orqali,
matematik, fizik,
biologic qonuniyatlarni formulalar orqali ifodalanishini misol qilish mumkin.
Axborotlarni kodlash haqida
Inson borliqning bir qismi bo'lgani uchun doimo borliqning ta'sirini sezib turadi.
Bu ta'sirni turli signallar (tovush, yorug'lik, elektomagnit, nerv va hokazo)
ko'rinishida
qabul
qilamiz.
Insonga
uzluksiz
ta'sir
etib
turuvchi
axborotlarni analog axborotlar deb ataladiBu belgilar yordamida insonga
eshitilayotgan, nutq yoki musiqani qog'ozga tushirish oson kechadi.Demak,
inson axborotlarni qayta ishlash uchun uni uzlukli ko'rinishga o'tkazar
ekan.Axborotlarni bu kabi uzlukli ko'rinishini diskret axborotlar deb ataladi.
Inson tomonidan ishlab chiqarilgan qurilmalar ichida analog axborotlar bilan
ishlaydiganlari ham, diskret axborotlar bilan ishlaydiganlari ham mavjud.Diskret
axborotlardan eng ko'p tarqalgani
raqamli axborotlardir, ya'ni uzluksiz
axborotning raqamlar orqali ifodalangan ko'rinishidir.Analog signallar bilan
ishlaydigan qurilmalar analog qurilmalar, raqamli axborotlar
bilan ishlaydigan
qurilmalar raqamli qurilmalar deb ataladi.Analog qurilmalarga televizor, telefon,
radio, fotoapparat, videokamerani, raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuter,
raqamli telefon,
raqamli fotoapparat, raqamli videokamerani misol qilish
mumkin.Axborotlar ustida amallar bajarish qulay bo'lishi uchun aniq bir
qoidalar asosida boshqa ko'rinishga o'tkazish jarayoni axborotni kodlash
deyiladi. Axborotlarni kodlash insoniyat tomonidan faqat amallar bajarish qulay
bo'lishi
uchun emas, balki axborotni maxfiy saqlash uchun ham qo'llanilgan.
Kodlashning bu ko'rinishi shifrlashdebataladi.Qadimda axborotlarni kodlash
Hayotda axborotni kodlashning ko'pdan-ko'p usullari mavjud.Birinchi kodlashni
qo'llagan inson qadimgi Gretsiya sarkardasi Lisandro hisoblanadi.U axborotni
maxfiy saqlash, ya'ni kodlash uchun ma'lum bir qalinlikdagi "Ssital"
tayoqchasini o'ylab topgan.Kodlashning bu usuli o'rin almashtirish usuli deb
ataladi.Qadimgi rim imperatori Yuliy Sezar ham axborotni maxfiyligini saqlash
uchun matnni kodlash usulini o'ylab topgan. "Sezar shifri"da matndagi harf
alifboda o'zidan keyin kelgan uchinchi harfga alimashtiriladi.Bunda
alifbo
doiraviy yozilgan hisoblanadi.Bu kodlash usul alifboni surish usuli deyiladi.
Mazkur usul yordamida "elektron" so'zini yozsak, u quyidagi ko'rinishga ega
bo'ladi.Bir tomondan, Morze usulida belgilarning turli boshqa belgilar bilan
92
hamda ularning bir nechtasi bilan ifodalanishi mazkur usulning keng
qo'llanilishiga to'siqlik qilsa,
ikkinchi tomondan, uning faqat ikki belgi - nuqta
va tiredan iboratligi uni texnik vositalarda qo'llash imkonini beradi. Morze usuli
notekis kodlash usuliga, quyidagi usullar tekis kodlash usuliga misol bo'ladi.
Axborotni kodlashning yana bir eng sodda usuli - bizga ma'lum bo'lgan
alifbodagi harflarni ularning tartibini ko'rsatuvchi sonlar bilan almashtirishdan
iborat:
Bu
usuldan foydalansak, masalan, "Bugun havo lssiq" degan axborot quyidagi
ko'rinishni oladi:02 20 06 20 13 07 01 21 14 08 18 18 08 16Bu holda tinish
belgilari va boshqa kerakli belgilarni ham maxsus sonlar bilan ifodalash va
ularni matnga kiritish mumkin. Alifbodagi harflar ketma-ketligini tartiblashning
anchagina usuli mavjud. Masalan, quyidagi tartibni olamiz:Bu
aralashtirilgan
alifbo usuli deyiladi. Havo issiqligi to'g'risidagi yuqoridagi matn bu holda
quyidagi ko'rinisholadi 03 18 14 18 27 34 12 16 17 11 28 28 11 21
Mazkur axborotni yuqorida keltirilgan jadvaldagi ma'lumotlarni bilmasdan qayta
kodlash juda murakkab.
