bo‘lgan datchik kuchlanishi.
Kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish tizimi. Oxirgi vaqtda avtomo- billarda
tobora keng tatbiq topayotgan kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish sistemalari
yuqorida keltirilgan kamchiliklardan holidir. Bu o‘t oldirish sistemalaridagi asosiy
yangilik uzgich kontaktlarining yo‘qligidir.
Uning vazifasini kontaktsiz datchiklar bajaradi. Kontaktsiz-tranzis- torli o‘t
oldirish tizimlari bir-biridan asosan datchiklarning turi va tuzilishi bilan farqlanadi.
Magnitoelektr datchik (35-rasm) uzgich-taqsimlagich valiga o‘rnatil- gan
doqimiy magnit 1 va o‘zakga o‘ralgan stator chulg‘ami 2 dan iborat. Doimiy
magnit aylanganda uning magnit maydoni ta’sirida stator chulg‘amida
o‘zgaruvchan EYUK induksiyalanadi.
Datchik kuchlanishi
U
musbat bo‘lganda va qiymati
UB
-E
ga yetganda
tranzistorni boshqarish toki hosil bo‘ladi va u quyidagi zanjir bo‘yicha o‘tadi:
O‘OG‘ ning birlamchi chulg‘ami ^ tranzistorning baza-emitter o‘tish joyi ^datchik
chulg‘ami. Tranzistor VT ochiladi va akkumulator batareyasidan o‘t oldirish
g‘altagining (O‘OG‘) birlamchi chulg‘ami hamda tranzistorning kollektor-emitter
o‘tish joyi orqali birlamchi tok
I
1
o‘ta boshlaydi. Datchik kuchlanishi manfiy
bo‘lganda tranzistor yopiladi, o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘amidan
o‘tayotgan tok zanjiri uziladi va ikkilamchi chulg‘amda yuqori kuchlanish
induksiyalanadi. Shunday qilib, datchik magniti bir aylanganda chulg‘am 2 da
EYUK ning bitta musbat va bitta manfiy impulsi mavjud bo‘ladi va natijada
tranzistor bir marta ochilib, bir marta yopiladi, ya’ni o‘t oldirish g‘altagida yuqori
kuchlanishning bir impulsi hosil bo‘ladi. Ko‘p silindrli dvigatellar uchun
datchikning juf magnit qutblar soni, silindrlar soniga teng bo‘lishi kerak. 36-
rasmda silindrli dvigatellar uchun mo‘ljallangan magnitoelektr datchikning
282
sxemasi keltirilgan. Magnitoelektr datchik ishlashining o‘ziga xos tomonlaridan
biri, stator chulg‘amida hosil bo‘ladigan EYUK amplitudasi doqimiy magnitni,
ya’ni tirsakli valning ayla-nishlar chastotasiga bog‘liqligidir. Aylanishlar
chastotasi ortishi bilan EYUK amplitudasi ham ortadi (35-rasm, b). Bu esa
tranzistor ochilishi va yopilishi ( a
1
va a
2
burchaklar) va demak o‘t oldirish
daqiqasi o‘zgarishiga olib keladi.
Aylanish chastotasi va yuklamaning o‘t oldirishni ilgarilatish burchagiga
ta’siri kontaktsiz-tranzistorli o‘t oldirish tizimlarida ham markazdan qochma va
vakuum rostlagichlar yordamida hisobga olinadi.
Magnitoelektr datchiklar avj oldiradigan EYUK qiymati juda kichik va u
tranzistorni ochish uchun yetarli bo‘lmaganligi tufayli kontaktsiz o‘t oldirish
sistemalarining amaliy sxemalarida maxsus, bir necha bosqichli ko‘chaytirgichlar
qo‘llaniladi.
Kontaktsiz o‘t oldirish sistemalarida magnitoelektr datchiklardan tashqari
yuqori chastotali generator, foto-elektr, yarimo‘tkazgichli va boshqa turdagi
datchiklar qo‘llanishi mumkin.
Yuqori chastotali generator-datchiklarda (37-rasm) boshqaruvchi signal
yuqori chastotali kuchlanishni o‘zgartirish yo‘li bilan hosil qilinadi. Generator 1
ishlab chiqqan kuchlanish transformatorning birlamchi chulg‘ami 2 ga uzatiladi.
Transformatorning ikkilamchi chulg‘ami 3 da hosil bo‘ladigan kuchlanish
birlamchi va ikkilamchi chulg‘am o‘zaklari orasidagi havo tirqi shining magnit
qarshiligiga bog‘liq. Bu magnit qarshilik dvigatel silindrlar soniga teng teshiklarga
ega bo‘lgan po‘lat rotor yordamida davriy ravishda o‘zgartirilib turadi.
Transformator o‘zaklari orasiga rotor teshiklari to‘g‘ri kelganda, havo
tirqishining magnit qarshiligi eng katta va aksincha o‘zaklar orasi rotor tanasi bilan
berkitilganda eng kichik qiymatga ega bo‘ladi. Transformatorning ikkilamchi
chulg‘amida hosil bo‘ladigan kuchlanish ham shunga mos ravishda o‘zgaradi.
36-rasm. Magnitoelektr
datchik sxemasi. 1 - magnit, 2 -
stator, 3 - chulg‘am
|
