ST130-AZ belgili startyor

286
ta’minlash maqsadida qutb o‘zagining ichki yuzasi yo‘niladi. Qutb boshmoqlariga 
uyg‘otish chulg‘amining g‘altaklari 21 o‘rnashtirilgan. G‘altaklar soni qutblar 
soniga teng, ya’ni ular ham to‘rtta. Ketma-ket ulangan uyg‘otish chulg‘amining 
g‘altaklari ko‘ndalang kesimi to‘rt burchak bo‘lgan, izolatsiya qilinmagan PMM 
markali mis simdan o‘raladi. Ba’zan misni kamroq ishlatish va startyorni massasini 
kamaytirish maqsadida g‘altaklar alyumin simlaridan o‘raladi. Bunda g‘altaklar 
bir-biriga sovuq kavsharlash yo‘li bilan ulanadi.Soni uncha ko‘p bo‘lmagan g‘altak 
o‘ramlari bir-biridan 0,2-0,4 mm qalinlikdagi elektrkarton bilan ajratiladi. 
G‘altaklar tashqi tomonidan lok singdirilgan paxta ip yoki polimer tasmalar bilan 
izolatsiya qilinadi. Ketma-ket uyg‘otish tizimli startyorlarda g‘altaklar ketma-ket, 
juft-paralel yoki paralel usulda ulanishi mumkin. Aralash uyg‘otish tizimli 
startyorlarda paralel ulangan uyg‘otish chulg‘amining g‘altaklari emal izolatsiyali, 
yumaloq kesimli mis simdan o‘raladi. 
Tok uyg‘otish chulg‘amiga elektrmagnit tortish relesining asosiy 
kontaktlari 1 orqali qobiq yoki kollektor tomondagi qopqoqqa o‘rnatilgan 
izolatsiya vtulkadan o‘tgan ko‘p tolali sim (yoki mis shina) bo‘ylab keladi. 
Startyor yakori 16 po‘lat valning ariqchalari bo‘ylab o‘rnatilgan, qalinligi 
1,0-1,2 mm bo‘lgan po‘lat plastina paketlardan iborat o‘zak, paket o‘zaklar 
oralig‘iga joylashtirilgan asosiy chulg‘am 20 va starter valiga presslangan 
kollektor 18 dan iborat. Yakor o‘zagini yupqa plastina paketlardan tayyorlanishi , 
ularda uyurma toklarga bo‘ladigan isrofni kamaytiradi. 
Startyor elektrodvigatelining yakorlarida bir va ikki o‘ramli seksiyadan 
iborat oddiy to‘lqinsimon yoki halqasimon chulg‘amlar qo‘llaniladi. Bir qator 
afzalliklari borligi tufayli startyor yakorlarida ko‘proq to‘lqinsimon chulg‘amlar 
tatbiq topgan. Yakor chulg‘amining bir o‘ramli seksiyasi izolatsiya qilinmagan, 
kesim yuzasi to‘rtburchak bo‘lgan PMM markali simdan tayyorlanadi. Ikki o‘ramli 
seksiya chulg‘amlari esa yumaloq kesimli, izolatsiya qilingan simdan o‘raladi. 
Yakor ariqchalari ochiq, yarim ochiq holda tayyorlanib, ular to‘g‘ri to‘rtburchak 
yoki noksimon ko‘rinishga ega bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri to‘rtburchak 
ko‘rinishdagi ariqchalarga kesim yuzasi to‘rtburchak bo‘lgan simlar yaxshi 
joylashadi. Bu holda simlar ikki qatlam ko‘rinishida joylashtiriladi va ular bir-
biridan va yakor o‘zagidan 

S

simon shakldagi elektrkarton yoki polimer plenka 
yordamida izolatsiya qilinadi. Noksimon ko‘rinishga ega bo‘lgan ariqchalar , 
asosan, chulg‘amlari ikki seksiyali o‘ramlarga ega bo‘lgan, quvvati katta 
bo‘lmagan starterlarda qo‘llaniladi. Yakor chulg‘amlarining kollektor tomonidagi 
qismiga (peshana qismiga) bir necha o‘ram po‘lat simdan, sintetik lok singdirilgan 
paxta ip yoki shisha tolasidan tayyorlangan chilvirdan belbog‘ qo‘yiladi. Yakor 
chulg‘ami seksiyalarining uchi kollektor plastinalari orasidagi ariqchaga kiritiladi, 
chekiladi va payvandlanadi. 
Startyorlar ishonchli ishlashi nuqtai nazaridan elektrodvigatellarning eng 
muhim qismi, mis plastinalardan yig‘ilgan kollektor hisoblanadi. Yakorning 
aylanishlar chastotasi yuqori, cho‘tkali kontaktlardan o‘tayotgan tok zichligi katta 
va vibrasiya mavjud bo‘lganligi tufayli kollektorlarga qiymati ancha katta bo‘lgan 
mexanik, issiqlik va elektr yuklamalar ta’sir ko‘rsatadi. Startyorlarda metall 

287
vtulkaga joylashtirilgan yig‘ma silindrsimon, plastmassa asosli silindrsimon va 
ko‘ndalang kollektor ishlatiladi. 
Startyorning kollektor tomonidagi qopqog‘i cho‘yandan, po‘latdan, 
alyumindan yoki rux qotishmasidan quyiladi, ba’zan esa, po‘latdan shtamplash 
yo‘li bilan tayyorlanadi. Qopqoqqa yoki traversaga parchinlash yo‘li bilan yoki 
vintlar yordamida cho‘tkatutqichlar o‘rnatiladi. Cho‘tkatutqichlar qopqoqdan 
tekstolit yoki boshqa turdagi izolatsiya materialidan tayyorlangan va qalinligi 1,5-
2,0 mm bo‘lgan qistirma yordamida ajratiladi. Cho‘tkatutqichlar cho‘tkalar to‘g‘ri 
joylashishini va ular zarur kuchlanish bilan kollektorning ishchi yuzasiga bosilib 
turilishini ta’minlaydi. 
Startyorlarda qo‘rg‘oshin va qalay qo‘shilgan mis-grafit cho‘tkalar 
ishlatiladi. Cho‘tkalar tarkibidagi qo‘rg‘oshin va kalay kollektor yeyilishini 
kamaytiradi va cho‘tka kontaktlaridagi qarshilikni pasaytiradi. Quvvati katta va tok 
zichligi yuqori bo‘lgan startyorlarga tarkibida grafit miqdori yuqoriroq bo‘lgan 
cho‘tkalar o‘rnatiladi. 
Startyorlarning yuritma mexanizm tomonidagi qopqoqlari alyumin 
qotishmasidan yoki cho‘yandan quyiladi. Qopqoqning konstruksiyasi, uning 
qanday materialdan tayyorlanganligiga, yuritma mexanizm turiga, startyorni 
dvigatelga mahkamlash usuliga va tortish relesining tuzilishiga bog‘liq. Odatda 
startyor, dvigatel karterining yon tomonida joylashtirilib, yuritma tomonidagi 
qopqog‘i maxovik tomonga qaratiladi va uning ilashish mexanizmi karteridagi 
tirqishga kiradi. Startyorni dvigatelda mahkamlash usuli, startyor yechilganda va 
qayta joyiga qo‘yilganda yuritma shesternyasi va maxovik o‘qlarining markazlari 
orasidagi masofani o‘zgarib ketmasligini ta’minlashi zarur. Bu talabga gardishli 
(flanetsli) mahkamlash usuli ko‘proq javob beradi. Gardishli mahkamlash usulida 
starterning yuritma mexanizmi tomonidagi qopqog‘ida maxsus o‘rnatish gardishi 
bo‘lib, unda maxkamlash boltlari uchun mo‘ljallangan ikki yoki uchta teshik va 
to‘g‘ri o‘rnatish chiqig‘i mavjud bo‘ladi. Qopqoqda, yuritma shesternyasi 
maxovikning tishli gardishi bilan ilashishi uchun imkon beradigan maxsus tirqish 
qoldirilgan. 
Gardishli mahkamlash usuli bilan burovchi moment uzatilayotganda 
vujudga keladigan zuriqish va startyorni og‘irlik kuchi ta’sirida o‘rnatish 
gardishiga katta yuklama tushadi. Shuning uchun quvvati 4,4 kVt dan yuqori, 
qobiq diametri 130-180 mm bo‘lgan startyorlar, odatda, dvigatellardagi maxsus 
botiqliklarga 
o‘rnatilib, metall tasmalar yoki quyma tutqichlar bilan 
mahkamlanadi. Startyorlar, burovchi moment uzatilayotganda vujudga keladigan 
yuklamalar ta’sirida mahkamlangan joyida aylanib ketmasligi uchun shponka yoki 
shtiftga o‘rnatiladi. Startyor qopqoqlarida va oraliq tayanchlarda sirpanish 
podshipniklari o‘rnatiladi. Oraliq tayanchlarni qobiq diametri 115 mm va undan 
ortiq bo‘lgan starterlarga qo‘yish mo‘ljallangan. Cho‘yan, po‘lat yoki alyumin 
qotishmasidan tayyorlangan, lappak shaklida bo‘lgan oraliq tayanch startyor 
qobig‘i bilan old tomondagi qopqoq orasiga siqiladi yoki old qopqoqni o‘ziga 
maxkamlanadi. Podshipniklar, dastlab, startyorni ishlab chiqarish jarayonida va 
zarurat bo‘yicha, ishlatish davrida moylanadi. Katta quvvatli startyorlarda 
podshipniklar moydon va moylash filsalariga ega bo‘ladi. 

288
VAZ-2108 "Jiguli" avtomobillarida kollektor tomonidagi qopqoqda bitta 
tayanchga ega bo‘lgan 29.3708 belgili starterlar o‘rnatilgan. Yuritma tomonidagi 
ikkinchi tayanch dvigatel maxovigining karterida joylashgan. 
O‘zDEUavto qo‘shma korxonasining avtomobillarida(Neksia, Tiko, 
Damas) plunjersiz erkin yurish muftali va an'anaviy tuzilishga ega bo‘lgan 
startyorlar o‘rnatilgan. 
Startyorlarning ichki qismiga chang, loy, suv kirmasligi uchun ular odatda 
yopiq yoki germetik zichlangan holda ishlab chiqiladi. Ayniqsa, og‘ir sharoitda, 
konlarda, yo‘lsizlikda ishlaydigan, ko‘p yuk ortadigan avtomobillar uchun 
mo‘ljallangan katta quvvatli starterlarning germetik zichlashga jiddiy e'tibor 
beriladi. Masalan, dizel dvigatellariga o‘rnatiladigan ST-142 belgili startyorda 
germetik zichlash, ajraladigan qismlar orasiga maxsus rezina halqalar, yumshoq 
plastik materiallardan tayyorlangan qistirmalar qo‘yish yo‘li bilan ta’minlanadi. 
Tortish relesining pishang mexanizmi rezinali silfon yordamida zichlanadi. 
Hozirgi zamon avtomobillarida o‘rnatilayotgan startyorlarning aksariyatida 
shesternya maxovikning tishli gardishi bilan elektromexanik usulda majburiy 
ilashtirish prinsipiga asoslangan yuritma mexanizmlar qo‘llaniladi. Bu yuritma 
mexanizmlari dvigatel ishga tushayotganda aylantiruvchi momentni startyor 
validan dvigatelning maxovigi orqali tirsakli valga uzatilishini va dvigatel ishga 
tushgandan keyin, starterni dvigateldan avtomatik ravishda ajratilishini 
ta’minlovchi rolikli, friksion va xrapovikli erkin yurish muftalariga ega. 
Quvvati 4...5 kVt gacha bo‘lgan startyorlarda rolikli erkin yurish muftasiga 
ega bo‘lgan yuritma mexanizmlar eng keng tarqalgan. Bu muftalarning ishlashi, 
roliklar tutash sirtlar orasidagi ishqalanish kuchi ta’sirida qisilib qolishiga 
asoslangan. Roliklarni ishchi yuzaga zarur darajada bosib turuvchi moslamalarning 
tuzilishiga ko‘ra plunjerli va plunjersiz erkin yurish muftalari mavjud. 

Download 19,16 Mb.