Xrapovikli erkin yurish muftasi

291
burchakka (30
0
gacha) buradi. Dvigatel ishga tushgandan so‘ng shesternya va 
yetaklanuvchi xrapovikning ayla nish chastotasi yakor vali va yo‘naltiruvchi 
vtulkanikidan ancha yuqori bo‘ladi. Shuning uchun, yetakchi xrapovik 8 vtulka 12 
ning ko‘p kirimli rezbasi bo‘ylab harakatlanib, yetaklanuvchi xrapovikdan ajraladi 
va yuritma shesternyasi salt holda aylana boshlaydi. Konusli vtulka 7 yetakchi 
xrapovik bilan birgalikda surilib, shtiftlar 4 vositasida tez aylanayotgan 
yetaklanuvchi xrapovik bilan bog‘langan tekstolit segmentlar 3 ni bo‘shatadi. 
Natijada, markazdan qochma kuch ta’sirida segmentlar shtiftlar bo‘ylab radial 
yo‘nalishda harakatlanib ikkala yarim muftani ajralgan holda qotirib qo‘yadi va 
xrapovik tishlarini shikastlanishdan va yeyilishdan saqlaydi. 
Ikarus avtobuslarining startyori. a - sxemasi; b -tuzilishi 
Startyor tortish relesining zanjiri uzilgandan keyingina yuritma shesternyasi 
maxovikning tishli gardishi bilan ilashuvdan chiqadi. Bunda yetakchi xrapovik 8 
prujina 10 ning ta’sirida yetaklanuvchi xrapovik 6 ga taqaladi va konusli vtulka 7 
segmentlar 3 ni dastlabki holatiga qaytaradi. Yuqori daraja-dagi mustahkamligi, 
ta’mirlashga yaroqliligi va o‘lchamlari kichik bo‘lgan holda, katta aylantiruvchi 
momentlarni uzatish imkoniyati borligi, xrapovikli muftalarning rolikli muftalarga 
nisbatan asosiy afzalliklari hisoblanadi. 
Elektrodvigatel qutblarining magnit yuritish kuchlari ta’sirida yakorni 
harakatlanishi hisobiga shesternyani ilashtirish prinsipiga asoslangan starterlar 
mamlakatimizda keng tarqalgan Vengriya Respublikasining Ikarus 260,-280 
avtobus-lariga o‘rnatilgan(30-rasm). Bu startyorlarda qo‘llangan to‘rt qutbli 
elektro-dvigatelning o‘ziga xos tomoni - unda o‘rnatilgan sirg‘aluvchi yakor, 
qo‘shimcha uyg‘otish chulg‘ami va yakor valida joylashgan diskli tishlashish 
mexanizmidan iborat. Ulash tugmasi 6 bosilganda tok tortish relesi 5 chulg‘amiga 
va qo‘shimcha uyg‘otish chulg‘ami 11 ga keladi. Bunda yakor 10 sekin-asta 
aylanib starter qobig‘iga tortila boshlaydi, shesternya 9 esa maxovik 8 ning tishli 
gardishi bilan ilashadi. Yakorning harakati davom etib, disk 1 pishang 2 ni ko‘tarib 
ulagich 4 ning kontakt ko‘prikchasi 3 ni bo‘shatadi va avtomatik ravishda tok 
manbaini asosiy uyg‘otish chulg‘ami 7 ga ulaydi, shundan keyin starter 
dvigatelning tirsakli valini aylantira boshlaydi. Yakorning o‘q bo‘ylab harakati 
jarayonida vintli shlisali vtulka 13 yordamida ko‘pdiskli tishlashish mexanizmi 12 

292
ulanadi. Yakorni dastlabki holatga keltirish, qaytarish prujinasi yordamida amalga 
oshiriladi. Yuqorida ta’kidlangandek, bu turdagi starterlarning asosiy kamchiligi - 
tepaliklarda, tog‘li joylarda yetarli darajada ishonchli ishlamasligidir. 
Hozirgi zamon avtomobillari startyorlarining deyarli hammasida 
shesternyani majburiy ravishda elektromagnit usulda ilashtirish va ilashuvdan 
chiqarishni boshqarish uchun uzoqdan turib boshqariladigan tortish relesi 
o‘rnatilgan. Elektro-magnit tortish relelari bir-biridan tuzilishi va starterga 
mahkamlanish usuli bilan farqlanadi. Startyorlarning ko‘pchiligi yuritma tomonga 
joylashtirilgan qopqoqdagi maxsus joyga o‘rnatilgan ikki chulg‘amli tortish 
relesiga ega. 
Startyorning ikki chulg‘amli relesi (27-rasmga qarang) jez vtulkaga 
joylashti-rilgan tortuvchi va ushlab turuvchi chulg‘amlarga ega. Vtulkaning ichki 
yuzasi bo‘ylab po‘lat yakor 4 erkin harakat qiladi. Ushlab turuvchi chulg‘am faqat 
yakorni tortilgan holda saqlab turish vazifasini bajaradi. U kesim yuzasi kichik 
bo‘lgan sim bilan o‘raladi, nisbatan uzoq vaqt davomida ishlaydi va ko‘proq 
qiziydi. Tortuvchi chulg‘am relening asosiy kontaktlari 1 ga paralel ulanadi. Rele 
tok manbaiga ulanganda tortuvchi va ushlab turuvchi chulg‘amlar birgalikda zarur 
tortish kuchini hosil qiladi. Relening asosiy kontaktlari ulanishi bilan, tortish 
chulg‘amining zanjiri uziladi. Tortish relesi pishang 7 vositasida yuritma 
mexanizmi bilan bog‘langan. Pishangning pastki, ikkiga ayrilgan barmoqlari 
yetaklash muftasi 14 ga mahkamlangan. Quvvati uncha katta bo‘lmagan 
startyorlarda bir chulg‘amli tortish relesi ham ishlatilishi mumkin (masalan, 
ST221). 
Ichki yonuv dvigateli va ishga tushirish tizimsining tavsifnomalarini bir-
biriga rasional moslashtirishda yuritmaning starterdan dvigatelga bo‘lgan uzatish 
soni 

Download 19,16 Mb.