Ishlash prinsipi:
Tishli uzatmalarda burovchi moment miqdori va
yo‘nalishi har xil tishlar soniga ega bo‘lgan tishli shesternya va tishli g‘ildiraklarni
o‘zaro ilashishi hisobiga turli miqdordagi uzatishlar sonini hosil qilish hisobiga
amalga oshiriladi tishli shesternya A dan tishli g‘ildirak B ga burovchi moment
uzatilganda uning miqdori 2 marotaba oshadi, chunki uzatishlar soniga teng, lekin
ikkinchi valning aylanishlar soni 2 marotaba birinchi valning aylanishar soniga
nisbatan kamayadi (47-rasm).
Uzatmalar qutisida bir nechta yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli
shesternya va tishli g‘ildiraklar o‘rnatish hisobiga bir nechta uzatishlar sonini olish
mumkin. Masalan, (47a, b-rasm) yetaklovchi, valga dvigatelning tirsakli validan
kelayotgan burovchi moment tishli shesternya (yetaklovchi)dan tishli g‘ildirak
46-rasm.
Yetakchi (A) va yetaklanuvchi (B)
vallar.
1-yetaklovi val; 2-uzatmalar qutisining richagi;
3-vilkalari; 4-yetaklanuvchi val;
5-trasmission moyni to‘kish jumragi; 6-oraliq
val; 7-qobig‘i.
305
(yetaklanuvchi)ga o‘tganda 2 marta oshadi yetaklanuvchi valning aylanishlar soni
esa marta kamayadi, so‘ngra ikki marta oshgan burovchi moment yetaklovchi
shesternyadan yetaklanuvchi tishli g‘ildirakka o‘tganda uning qiymati ikki marta
oshadi, lekin yetaklanuvchi valning aylanishlar soni ikki marta kamayadi.
Dvigateldan kelayotgan burovchi momentning umumiy miqdori uzatmalar
qutisidan uzatilganda marta oshadi, valning aylanishlar soni esa marta kamayadi.
47-rasm.
Uzatishlar sonining o‘zgarishi.
306
yetakchi g‘ildiraklardagi burovchi momentni va avtomobil harakat tezligini
ta’minlash mumkin.
Dvigateldan kelayotgan burovchi momentning yo‘nalishini o‘zgar- tirish
sxemasi 48-rasmda keltirilgan. Dvigateldan kelayotgan burovchi moment
birlamchi (yetaklovchi) val, shesternyadan orali valga uzatiladi, so‘ngra burovchi
moment oraga yurishni ta’minlash shesternyasidan o‘tadi va o‘z yo‘nalishini
o‘zgartiradi, yo‘nalishi o‘zgargan burovchi moment (yetaklanuvchi) ikkilamchi
valdan yetaklovchi g‘ildiraklarga yetkaziladi.
Tishli g‘ildiraklarning qo‘zg‘almas o‘qli uch valli uch pog‘onali uzatmalar
qutisining sxemasini (48-rasm) ko‘rib chiqamiz. Yetakchi, yetaklanuvchi va oraliq
vallar, yetakchi va yetaklanuvchi vallar qutida podshipniklarda o‘rnatilgan.
Yetakchi valda oraliq valning g‘ildiragi bilan doimiy ilashishlikda turgan
shesternya qattiq qotirilgan. Boshqa shesternyalar xuddi shunday oraliq valda
qattiq qotirilgan. Yetaklanuvchi valning g‘ildirak-koretkasi val bilan shlitsalar
yordamida shunday birlashtirilganki, uni val bo‘yicha surish mumkin. Xuddi
shunday, yetaklanuvchi valdagi tishli muftani val bo‘ylab siljitish mumkin. Tishli
g‘ildirak bu valda erkin o‘rnatilgan va shesternya bilan doimiy ilashishda
bo‘ladi.
48-rasm.
Burovchi moment yo‘nalishining o‘zgarishi.
|
