Pedagogik innovatsiyalar, professional

303
26-mavzu: Uzatmalar qutisining vazifasi va turlari. 
Reja: 
1.Uzatmalar qutisining vazifasi va turlari.
2.Tishli pog‘onali uzatmalar qutisining sxemasi, tuzilishi, ishlashi.
3.Uzatmalar soni to‘g‘risida tushuncha 
Vazifasi:
 
>
uzatishlar sonini kopaytirish yoki kamaytirish yo‘li bilan avtomobil 
harakat tezligini va yetaklovchi g‘ildiraklardagi tortish kuchini miqdorini o 
‘zgartirish;
 
>
dvigateldan kelayotgan burovchi momentni yo ‘nalishini o ‘zgartirish 
(avtomobilni orqagayurishini ta’minlash);
 
>
dvigatel tirsakli valini yetakchi g‘ildiraklardan uzoq muddatga ajratib 
qo‘yishni ta’minlaydi.
 
Uzatmalar qutisining uzatishlar soni uning yetakchi va yetaklanuvchi 
vallarining 
aylanish 
chastotalarining 
nisbatiga 
teng. 
Uzatishlar 
sonini 
o‘zgartirishning zarurligi, yo‘l sharoitiga bog‘liq bo‘lgan avtomobil harakatiga 
qarshilik kuchlari keng diapazonda o‘zgaradi, porshenli dvigatelning burovchi 
momenti esa, eng yuqori yonilg‘i uzatilganda, bor-yo‘g‘i 10-30% ga o‘zgarishi 
mumkin. Avtomobil joyidan o‘zalishida tez-tezlanish olish uchun va harakatiga 
sezilarli qarshilik kuchlarini yengish uchun, masalan to‘liq yuk bilan yuqoriga 
harakat qilganda, dvigatelning maksimal momentiga to‘g‘ri keladigan qiymatga 
qaraganda tortish kuchi bir necha bor katta bo‘lishi kerak. Tortish kuchini bunday 
kupaytirishni uzatishlar soninini o‘zgartirish bilan ta’minlanadi. 
Uzatmalar qutisining turlari: Uzatishlar sonini o‘zgartirish tavsifiga binoan 
uzatmalar qutisining pog‘onali, pog‘onasiz va aralash turlarga bo‘linadi. Yetakchi 
va yetaklanuvchi vallar orasidagi bog‘lanish tavsifiga asosan uzatmalar qutisi 
mexanik, gidravlik, elektrik, aralash, boshqarish usuli bo‘yicha esa avtomatik va 
avtomatik bo‘lmagan turlarga ajratiladi. Pog‘onali uzatmalar qutisi oldinga 
yurishdagi uzatishlar soni bo‘yicha farqlanadi (4 pog‘onali, 5 pog‘onali va h.k.). 

304
Pog‘onali mexanik uzatmalar qutisi. Tishli mexanizmli pog‘onali mexanik 
uzatmalar qutisi hozirgi kunda juda keng tarqalgan. Bunday uzatmalar qutisidagi 
o‘zgartirilayotgan uzatishlar soni, odatda 4-5, ba’zida esa 8 va undan ko‘p 
qiymatga ega. Uzatishlar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa, dvigatel quvvatidan 
shunchalik yaxshi foydalaniladi va yonilg‘i tejamkorligi ham ortadi, biroq bunda 
uzatmalar qutisining konstruksiyasi murakkablashadi, vazni og‘irlashadi, 
o‘lchamlari oshadi va mavjud harakat sharoitlari uchun optimal bo‘lgan 
uzatmalarni tanlash qiyinlashadi (46-rasm). 
Avtomobil uzatmalar qutisining tishli mexanizmlari odatda 
silindrik tishli g‘ildiraklardan iborat va qo‘zalmas geometrik o‘qli yoki planetar 
qilib tayyorlanadi. Ikkita ilashib turgan tishli g‘ildiraklarning kichigini-shesternya, 
kattasini-g‘ildirak deb ataladi (47-rasm). 

Download 19,16 Mb.