22-mavzu: Startyor va uning yuritmasi tuzilishi, ishlashi.
Reja:
1.
Startyor va uning yuritmasi tuzilishi
2.Statyorni elektr toki bilan boshqarish.
3
.
Startyorning ishlashi.
Starterlarning tuzilishi va ishlash prinsipi.
Avtomobil elektrostartyorla-
rini uyg‘otish va boshqarish usuli, yuritma mexanizmining turi va atrof muhit
ta’siridan himoya qilinganlik darajasi bo‘yicha tasniflash mumkin.
Startyorlarda uyg‘otish uslubiga qarab ketma-ket va aralash uyg‘otish
tizimli elektrodvigatellar qo‘llaniladi. Dvigatelni ishga tushirishda muhim
ahamiyatga ega bo‘lgan tortish xususiyatlari ustunligi tufayli ketma-ket uyg‘otish
tizimli elektrodvigatellar ancha keng tatbiq topgan. Startyor salt ishlaganda, uning
yakori aylanish chastotasini cheklash maqsadida, ba’zan aralash uyg‘otish tizimli
elektrodvigatellar ham ishlatiladi (masalan st.221, 26.3708 belgili startyorlarda).
Oxirgi vaqtda ba’zi starterlarda doimiy magnit yordamida uyg‘otiladigan
elektrodvigatellar ham ishlatilmokda. Bu elektrodvigatellarning tuzilishi sodda,
uyg‘otish chulg‘ami bo‘lmaganligi tufayli elektrenergiyani nisbatan kam iste'mol
qiladi. Ammo, bu elektrodvigatellar va ichki yonuv dvigatellarning mexanik
tavsifnomalari bir-biriga yaxshi mos tushmaydi. Shu sababli, doimiy magnitli
elektrodvigatellar kam quvvatli startyorlarda qo‘llaniladi.
Barcha turdagi startyorlarning elektrodvigatellari deyarli bir xil tuzilgan
bo‘lsa, ulardagi yuritma mexanizmlari tuzilish va ishlash bo‘yicha bir-biridan ko‘p
jihatdan farq qilishi mumkin.
Yuritma mexanizmlarni turi va ishlash prinsipi bo‘yicha quyidagi
guruxlarga ajratish mumkin:
- yuritma shesternyasini mexanik yoki elektromexanik usulda majburiy
ravishda harakatlantirish;
- shesternyani elektromexanik usulda majburiy ravishda maxovikning
tishli gardishiga ilashtirish va dvigatel ishga tushgandan keyin shesternyani
avtomatik ravishda ilashuvdan chiqarish;
- shesternyani inersiya kuchi ta’sirida harakatlantirish;
- shesternyani elektromagnit kuchlar ta’sirida, ya’ni elektrodvigatel
yakorini harakatlanishi hisobiga ilashuvga kiritish.
hamdo‘stlik mamlakatlarida ishlab chiqarilayotgan avtomobillarda, asosan,
yuritma shesternyasini elektromexanik usulda majburiy harakatlantirish hisobiga
ilashuvga kiritish prinsipida ishlaydi-gan starterlar qo‘llangan (27-rasm). Bu
turdagi startyorlarda dvigatel ishga tushgandan keyin teskari burovchi moment
ta’sirida yakor o‘zaklari va chulg‘amlari sochilib ketmasligi uchun erkin yurish
muftasi o‘rnatiladi. Erkin yurish muftasi burovchi momentni bir tomonlama, ya’ni
startyor yakoridan shesternya va u orqali dvigatel maxovigiga uzatadi. Dvigatel
ishga tushib, shesternya maxovik tomonidan aylantirilganda, erkin yurish muftasi
sirg‘aladi va teskari tomonga, ya’ni shesternyadan yakor valiga harakatni
uzatmaydi.
284
Startyorlarning quvvati ortishi bilan erkin yurish muftalarining ishonchlilik
darajasi kamayadi. Shuning uchun, quvvati katta bo‘lgan va asosan dizel
dvigatellariga o‘rnatiladigan startyorlarda shesternyani ilashtirish majburiy,
dvigatel ishga tushgandan keyin ilashishdan chiqarish avtomatik ravishda amalga
oshriladigan yuritma mexanizmlari qo‘llanadi.
Shesternyasi inersiya kuchlari ta’sirida ilashuvga kiradigan va undan
chiqadigan yuritma mexanizmlar tuzilishi soddaligi, ulchamlari kichik va tannarxi
pastligi bilan tavsiflanadi. Ammo, bu turdagi yuritma mexanizmlarida ilashuv
jarayoni shesternyani maxovikning tishli gardishiga kuchli urilish hollari bilan
bog‘liq. Shuning uchun, bu turdagi yuritma mexanizmlarni qo‘llash doirasi quvvati
1 kVt gacha bo‘lgan starterlar bilan cheklangan.
Elektrodvigatel qutblarining magnityuritish kuchlari ta’sirida yakorni
harakatga keltirib, shesternyani ilashtirish prinsipiga asoslangan startyorlar, asosan,
xorijiy mamlakat avtomobillarida tatbiq topgan. Bu yuritma mexanizmi quvvati 3-
5 kVt bo‘lgan startyorlarga o‘rnatiladi. Bunday yuritma mexanizmi o‘rnatilgan
startyorlarning tuzilishi ixcham, dvigatelga mahkamlash qulay bo‘ladi, ammo
ularda qimmatbaho mis nisbatan ko‘p ishlatilishi va avtomobillar qiyalikda
turganda yuritma mexanizmining ishonchlilik darajasini pasayishi (yakorning
og‘irlik kuchining ta’sirida) ularning asosiy kamchiliklari hisoblanadi.
Startyorlar tuzilishini avtomobillarda ancha keng tatbiq topgan ST130-AZ
belgili startyor misolida ko‘rish mumkin. Startyor (27-rasm) quyidagi detallardan
tashkil topgan: qutb boshmoqlari 22 va uyg‘otish chulg‘amining g‘altaklari 21
o‘rnatilgan qobiq 15; asosiy chulg‘am 20 va kollektor 18 joylashtirilgan yakor 16;
erkin yurish muftasi 12, shesternya 11 va bufer prujinasi 13 ni o‘z ichiga olgan
yuritma mexanizmi; elektromagnit tortish relesi; yuritma va kollektor tomonidagi
qopqoqlar 9, 19; cho‘tkalar o‘rnatilgan cho‘tkatutqichlar.
|
