RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV OʻQITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2023-yil 2-iyun
579
Ushbu elektron platformada quyidagi ta’rifni ham uchratish mumkin: loyihaga
asoslangan o‘qitish – usul bo‘lib, unda talabalar
uzoq vaqt davomida haqiqiy, qiziqarli va
murakkab savol, muammo topshiriq yoki muammoni o‘rganish va ularga javob berish
uchun
ishlaydilar hamda shu orqali bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar.
Tadqiqotchi-trener Terri Xeykning o‘z blogidagi (Teach Thought) qarashlariga ko‘ra
loyihaga asoslangan o‘qitishning uch turi mavjud. Bulardan birinchisi, qiyinchilikka asoslangan
o‘qitish/muammoga asoslangan o‘qitish (Challenge-Based Learning/Problem-Based Learning),
ikkinchisi, muhitga yoki joyga asoslangan ta’lim (Place-Based Education), uchinchisi, faolikka
asoslangan o‘qitish (Activity-Based learning) sanaladi. Qiyinchilikka asoslangan o‘qitish – bu
o‘quvchilarni o‘z uylarida, maktablarida va jamoalarida sa’y-harakatlar orqali mavjud real
muammolarga yechim topish uchun kundalik hayotlarida zarur bo‘lgan
texnologiyalardan
foydalanishga undaydigan o‘qitish va o‘rganish uchun qiziqarli fanlararo yondashuv. Olimning
fikricha, har qanday loyiha ma’lum bir qiyinchilikni hal qilishga, undan ma’lum natijadorlik
orqali rivojlanishga qaratilsa, u haqiqiy loyihaga asoslangan o‘qitish sifatida namoyon bo‘ladi.
Joyga yoki etnik kelib chiqishiga asoslangan ta’lim o‘quvchilarni mahalliy meros, madaniyatlar,
landshaftlar, imkoniyatlar va tajribalarga olib kiradi, ushbu o‘qitish turidan til san’ati,
matematika, ijtimoiy fanlar va boshqa fanlarni o‘rganish uchun asos sifatida foydalaniladi hamda
shu orqali jamoa bo‘lib mahalliy maktab yoki xizmat ko‘rsatish loyihalarida ishtirok etish orqali
o‘rganishni ta’kidlaydi. Faollikka asoslangan o‘qitish ko‘proq amaliy mashg‘ulotlar uchun
mo‘ljallangan.
Maktabda turli fan doirasida o‘quvchilar bilan ishlashda loyihaga asoslangan o‘qitishni
qo‘llab ko‘rayotgan tadqiqotchi Laurens Xeyvudning ta’kidlashicha, o‘quvchilar loyihada
qo‘yilgan ulkan muammoni bosqichma-bosqich hal qiladilar, jarayonda to‘xtalishlar paydo
bo‘ladi, ya’ni har bir bosqichda kichik muvaffaqiyatsizliklar yuzaga kelishi mumkin. Duch
kelingan har bir muvaffaqiyatsizlik o‘quvchilarning bilimsizlik sohalarini,
nimani xato
bajarganliklarini va uni to‘g‘rilash uchun qanday xatti-harakatni amalga oshirishlari kerakligini
bilishga yordam beradi. Ya’ni loyihaga asoslangan o‘qitish (PBL) maktabda asosiy bilimlarni
egallash uchun qayta murojaat qilishni, o‘rganishni vujudga keltiruvchi tabiiy jarayondir. Uning
uqtirishicha, sinfni va o‘quvchilarni birdaniga loyihaga asoslangan o‘qitishga o‘tkazib
bo‘lmaydi, buning uchun o‘qituvchi eng kichik darajadan boshlashi va keyinchalik keng
hajmdagi, uzoq muddatli loyihalarga olib borishi mumkin.
Tadqiqot davomida olib borilgan o‘rganishlar va tahlillar, ishda ilgari surilayotgan
gipoteza loyihaga asoslangan o‘qitish texnologiyasi tushunchasiga nisbatan mualliflik ta’rifini
shakllantirish imkonini berdi:
Loyihaga asoslangan o‘qitish – bo‘lajak o‘qituvchilar
kreativ tafakkurini
rivojlantirishning pedagogik-psixologik xususiyatlarini aniqlashtiruvchi, didaktik imkoniyatlarini
yuzaga chiqaruvchi, yo‘naltiruvchi savollar, doimiy ishlash, chuqur so‘rov, haqiqiylik, taklif va
tanlov, refleksivlik, tanqidiy fikrlash vositasida natijaga asoslangan texnologiyadir.
Pedagogik amaliyotda qo‘llaniladigan ixtiyoriy nazariya, yondashuv va texnologiyalarga
xos bo‘lgan afzalliklar yoki kamchiliklar loyihaga asoslangan o‘qitish jarayonini ham chetlab
o‘tmaydi. Quyida sohaga doir tadqiqotlar hamda shaxsiy izlanishlarga tayangan holda, loyihaga
asoslangan o‘qitishning mohiyati, muhim elementlari, afzalliklari va kamchiliklarini ifodalovchi
jadvalni keltiramiz (2-jadval).