|
Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalar menen alıp barılatuǵın social pedagogikalıq xızmettińń túrlerine texnologiyalıq jantasıw
|
| bet | 4/9 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 53,77 Kb. | | #263802 |
Bog'liq Фарахатова АйсенураMektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalar menen alıp barılatuǵın social pedagogikalıq xızmettińń túrlerine texnologiyalıq jantasıw
Sociallasqan bala mektep administraciyası, klass basshıları, gruppa tárbiyashileri, kem támiyinlengen shańaraqlar perzentalriga materiallıq járdem, biypul awqatlanıw shólkemlestiriwedi. Klass basshılardıń balanıń shańaraqtaǵı jaǵdayın úyreniwedi. qıyın balalar menen bólek shuǵıllanıwadı. Mektepte psixologlar bala qábiletleri hám qızıǵıwshılıqların úyreniwedi. Psixoterapevt hám psixologlar ata-analar hám balalarǵa máslahát berediler hám járdem berediler. Mektepte ámeldegi bolǵan den sawlıqtı saqlaw xızmeti mektep oqıwshıların medicinalıq kórikten ótkeriwedi, dene tárbiyası gruppaları dúziwedi, kúshsiz balalarǵa arnawlı awqatlanıw shólkemlestiriwedi, karantin klassların baqlasadı. Mektepte social jumısqa mektep direktorı járdemshilerinen biri basshılıq etedi. Tárbiya jumısları boyınsha direktor orınbasarı mekteptiń mektepge shekem tárbiya mákemeleri, túrli húkimet shólkemleri menen baylanısına úlken itibar qaratadı. Ata-analar komiteti de óz ornında tárbiyası salmaqli menen islewge járdem beredi. Túrli mámleketlerde social pedagog jumisına eki jantasıw ámeldegi: ol mektep menen sheriklik etedi yamasa ol mekteptiń shtatlı hodimi esaplanadı. Mektep menen sheriklik ete turıp social pedagog tez-tez mektepke barıp turadı. Ata-analar hám oqıwshılardıń óz-ara munosabtlarining jaqsılanıwına járdem beredi, sabaq qaldırıw sebeplerin anıqlaydı. Ol balalar menen qopal munasábette bolǵan shańaraqlardı, fizikalıq hám psixik nuqsanlı balalardı anıqlaydı. Bala yamasa shańaraqqa járdem beriw maqsetinde balanıń uzaq dawam etken keselligi sebeplerin jıljıtıwtiradi, bala oqılıwında artta qalmawı ushın ol menen úyde hám emlewxanada bólek shuǵıllanadı. Bala tárbiyası daǵı mashqalalardi sheshiw ushın yurist, shıpaker, militsiya hodimlari xızmetinen paydalanadı. Kóplegen batıs evropa mámleketlerinde social pedagog mekteptiń shtatlı jumısshısı esaplanadı. Ol social járdemge mútáj balalardı anıqlaydı. Bul balalar mektep stuldı uzlashtirishga qábileti jetpeytuǵın balalar bolıp tabıladı. Bul balalar mektep yamasa shańaraqta psixik tushkunlikni basdan keshirimedi. Ádetde bul balalar jas óspirimler jumısları boyınsha komissiya diziminde turıwadı. Geyde balalar hám olardıń átirapındaǵılar menen munasábetlerin oydinlashtirish jetkilikli járdem beredi. social pedagog oqıwshınıń mektepden tısqarı waqtın shólkemlestirip, óz tárbiyalıq jumısın aparıwında ata-analar menen sheriklik etedi. Sheriklik maydanınan seksiya, klublar, hár túrlı miynet, turistik bólindiler quraydı. social pedagog pedagogikalıq jámááttiń tárbiyası salmaqli balalar menen jumıs aparıwın tártipgs saladı. Ol mektep pedagogikalıq jámáátine turaqlı tárzde klasstaǵı psixologiyalıq ortalıq tuwrısında informaciya beredi. Naǵız ózi jaǵday mektepte social jumıs aparıwdıń rejesin dúziwde zárúrli áhmiyetke iye. social pedagog mektepden haydalgan balalarǵa bólek itibar qaratıwı kerek. Ol olardı basqa mektepke jaylastırıwǵa, jańa jámáátke iykemlesiwlerine járdem kórsetedi. social pedagog dasr saatları waqtında nızamǵa qarsı islep júrgen balalardı anıqlaydı, olardıń oqıw máselesin sheshedi. Ol kóp balalı shańaraqlardıń barlıq jeńilliklerinen paydalanıwları, balalardıń reabilitatsion oraylarǵa qatnasların qadaǵalaw etedi. Baslanǵısh klass oqıwshıları hám klass basshıları rayon daǵı shańaraq hám oqıwshılardı úyrenip shıǵıwadı. social járdemge mútáj balalarǵa itibar berediler, tárbiyası salmaqli balalardı tárbiyalawda shańaraqlarǵa járdem berediler. Oqıw jumısları boyınsha direktor orınbasarı óz iskerliginde to'garak, seksiya, klublardı shólkemlestiriw, o'tituvchining oqıwshılar menen indevidual islewin, jasaw jayında balalar menen konsultatsiya ótkeriw, bólek pedagogikalıq itibarǵa mútáj balalar menen jumıs aparıwdı qadaǵalaw etedi. Bólek pánlerden sabaq beretuǵın oqıtıwshılar balalardıń qızıǵıwshılıqların úyrenip shıǵıp, olardı túrli to'garak hám seksiyalarǵa tartıwadı. Mektepte túrli ilajlar ótkeriwedi. Bul ilajlardı ótkeriwde ata-analar hám burınǵı oqıwshılar járdeminden paydalanıwadı, mektepke ataqlı kisilerdi shaqırıwadı. Mektep jasındaǵı balalardıń tiykarǵı sociallastırıwshı faktorı balalar submadaniyatini qáliplestiriwshi úzeńgilesler jámááti bolıp tabıladı. social pedagog bul hádiyselerdiń funksiyaların biliwi, olardıń oqıwshılardıń jeke hislatlari jáne social munasábetlerin rawajlandırıw daǵı orınlarındı kóre alıwı kerek. Úzeńgilesler jámááti hám balalar submadaniyati. Bala sociallashuvining shártlerinen biri úzeńgilesler menen munasábetke kirisiw bolıp tabıladı. Bul munasábet balalar bog'chasi toparı, mektep klassları, túrli rásmiy bolmaǵan balalar hám óspirimler birlespeleri sıyaqlı kishi gruppalarda qáliplesedi. Balalar hám óspirimler gruppalarında qatarlaslar arasında fuknsional, emotsional jeke munasábetler ornatıladı. Funksional munasábetler balalar iskerliginiń bólek tarawları (miynet, oqıw ) de belgilengen bolıp, úlkenlerdiń tikkeley baslıqlıǵı astında gruppa daǵı minez-qulıq normalarini ózlestiriw arqalı qáliplesedi. Qatarlaslar gruppahining hámme aǵzaları da jas tárepten teń bolmaydı. Bul gruppaǵa hár túrlı jas daǵı, biraq ulıwma qádiriyatlar, munasábetler sisteması yamasa qızıǵıwshılıqları menen birlesken balalar da kiriwi mumuikn. Qatarlaslar toparı aǵzalarınıń sanı túrlishe bolıwı múmkin. Joralar toparında 2-3 dan 5 ke shekem, og'aynilar toparında 7-9 ǵa shekem, assatsial gruppalarda 20 danege shekem, rásmiy gruppalar -klass, to'garak hám basqalarda 30 -40 danege shekem aǵza bolıwı múmkin. Úzeńgilesler toparı ádetde aǵzalarınıń aymaqlıq jaqınlıǵı tiykarında qáliplesedi. Úzeńgilesler toparı individual qızıǵıwshılıqlardıń uyqas túsiwi, rásmiy shólkem (klass, skautlar toparı hám basqalar ) bar ekenligi hám gruppa aǵzaları urtasida jeke munasábetler bar ekenligi sebepli qáliplesedi. Bul munasábetler gruppa aǵzalarınıń xarakter hám óz-ara tásirinlerinde, sonıń menen birge klassta roldı bólistiriwde kórinetuǵın boladı. Birinshiden jetekshi ajralıp shıǵadı. Eksperimental izertlewlerde jetekshisi bolmaǵan gruppa anıqlanbaǵan. Sohaviy jetekshiler de bolıwı múmkin. Mısalı, intellektual, emotsional, ishbilanmon jetekshi bolıwı múmkin. Tenqurlar toparın bir neshe parametrler boyınsha klassifikaciyalawımız múmkin: Social sistemasındaǵı yuridikalıq mártebeine kóre úzeńgilesler gruppaları rásmiy, yaǵnıy jámiyet tárepinen tán alınǵan, qandayda bir bir mámleket yamasa jámiyetlik shólkemi menen baylanıslı bolǵan gruppalar hám rásmiy bolmaǵan -óz-ózinen ámeldegi bolǵan gruppalarǵa bólinedi. social psixologiyalıq mártebeine kóre olar ekige bólinedi, yaǵnıy tiyislilik toparı -onıń haqaqiy aǵzaları ámeldegi (klass, sport klubı hám basqalar ) hám referent toparıbunga insan tiyisli emes, biraq hayolan tayanadi. Jumıs alıp barıwdıń turaqlılıǵın hám uzaq múddetliligiga qaray turaqlı, waqtınshalıq hám de hádiyselik gruppalarǵa ajratıladı. Aymaq tárepinen olar háwli, máhelle yamasa qandayda bir bir shólkem quramında jumıs alıp barıwları múmkin. Etakchilik boyınsha olar demokratiyalıq hám avtoritar gruppalarǵa bóliniwedi. Sońǵı 10 jıllıqlarda úzeńgilesler gruppaları erjetip kiyatırǵan áwlad sociallashuvida eń zárúrli mikroomillardan birine aylandı. Aldınǵı dáwirlerge qaraǵanda olardıń ornı talay saldamlılasdı, buǵan bir qatar processler óz tásiri kórsetdi. Urbanizatsiya soǵan alıp keldiki, barǵan sayın kóp balalar, óspirimler qalalarda jasawyapti hám onda kóbirek qatarlaslar menen mámile etiw múmkinshiligine iye bolıp atır. Bul mámileni úlkenler tolıq qadaǵalaw ete alıwmaydı. Úlken shańaraqtıń kishilashuvi bir balalı hám tolıqsız shańaraqlardıń kóbeyiwi, shańaraqlardıń nadurıs shólkemlestirilganligi balalar ushın shańaraqtaǵı emotsianal baylanıslardıń jetispewshiligin uydan sırtda toltırıw zárúriyatın keltirip shıǵaradı. Ulıwma orta maǵlıwmat OAvlar soǵan alıp kelediki, erjetip kiyatırǵan áwlad ózleriniń sawatlılıqları hám materiallıq rawajlanıwları dárejesine kóre talay teńlesip qalıwdı. SHuningdek, balalardıń úzeńgilesler gruppalarına qosılıwlarına tekǵana kiyim-keshek yamasa túrmek, bálki turmıs tárizin da belgilep beretuǵın tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeni de tásir kórsetip atır. Balalar, óspirimler hám óspirimler bir waqtıniń ózinde bir neshe bir-birdan parıqlanıwshı gruppalarǵa aǵza bolıwları múmkin. Rásmiy gruppalar (klass, sport to'garagi hám basqalar ) balalar sociallashuviga olar turmıslıq iskerliginiń mazmunı, olarda qáliplesken óz-ara munasábetlerdiń xarakterine baylanıslı túrde tásir kórsetedi. Rásmiy bolmaǵan gruppalar balalar, óspirimler hám óspirimler sociallashuviga olardıń quramı, jóneltirilganligi yetkachilik túrine kóre tásir kórsetiwedi. Túrli jas jáne social materiallıq ayrıqshalıqlarǵa ıyelewine qaramay úzeńgilesler toparınıń sociallashuvdagi funksiyaları universal bolıp tabıladı. Birinshiden, gruppa aǵzaların sol jámiyet mádeniyatına uyretedi, yaǵnıy olardıń turpayın gruppa aǵzalarınıń milliy, diniy, regionlıq, social tiyisliligine maslastıradı. Ekinshiden, úzeńgilesler gruppalarında unamlı minez-qulıqǵa uyretiledi. Bul olarǵa úlgili minez-qulıqlardı kórsetiw, ǵayrı social minez-qulıqlarǵa salıstırǵanda ilaj qóllaw arqalı ámelge asıriladı. Ushinshiden, qatarlaslar gruppaları balalar, óspirimler hám óspirimlerdiń úlkenler, atap aytqanda ata-analar tásirinen avtanomlashuvlari processinde zárúrli orın tutadı. Tórtinshiden gruppa óz aǵzalarına jas submadaniyatidan ǵárezsiz bolıw imkaniyatın beredi. Joralar hám og'aynilar gruppaları kiyinish, júriw-turıw boyınsha qatarlaslar jámiyetke uyqas bolıwǵa háreket qılıwadı. Usınıń menen bir waqıtta óz ǵárezsizliklerin de saqlasadı. Yaǵnıy basqa balalardı óz gruppalarına qospaslikka háreket qılıwadı. Besinshiden, qatarlaslar gruppaları balalar tárepinen óz-ózin ańǵarıw, óz-ózin belgilep alıw máselelerin sheshiwge qolay yamasa qolaysız sharayatlar jaratıp beredi. Altınshıdan, gruppa óz aǵzaları tárepinen “ekologiyalıq tereńlik” retinde qabıl etiletuǵın spetsifik social shólkem esaplanadı. Gruppada emotsional hám jeke munasábetler de qáliplesedi. Balalar hám jas óspirimler gruppalarında emotsional munasábetlerdiń tiykarǵı funksiyası úzeńgilesler xulqatvorini ulıwmaqabıl etilgen minez-qulıq normalariga maslaw bolıp tabıladı. Bul jaǵdayda doslıq sabaqları, simpatiya birinshi orınǵa kóteriledi. Tiykarınan olar ontogenezda talay aldın payda bolıwǵan. Eger mektepge shekem jas daǵı bala olarǵa ámel qilsa, bul jaǵday basqa balalar tárepinen unamlı qabıl etiledi. SHaxsiy munasábetler gruppa daǵı óz-ara baylanıslılıq bolıp, bunda bir bala xulqatvorining sebebi basqa bala ushın jeke mániske iye boladı. SHaxsiy munasábetler bala átirapdaǵılar menen munasábette úlkenler rolin atqarǵanda jaqtı kórinetuǵın boladı. Balalar jámiyetshiligi balalar submadaniyatining tasıwshısı esaplanadı. Balalar submadaniyati-bul balalarǵa jámiyetke iykemlesiwlerine hám óz normalarini jaratıwlarına kómeklashuvchi materiallıq aymaq hám mámile sheńberi bolıp tabıladı. Balalar submadaniyati balanıń dáslepki sociallashuvi wazıypasın atqaradı. Óspirimler, óspirimler submadaniyatining kórinetuǵın bolıwına social hárekettiń jańa formaların dúziw kiredi. Bul social pedagog tárepinen tuwrı qabıl etiliwi kerek. Óspirimler kishkene balalardan talay aktivler hám óz orınlarındı tabıwları ushın jańa iskerlik hám minez-qulıq formaların qıdırıwadı. Biraq olar talay táwekelshi hám buǵan tayın emesler. Óspirimlik dáwirdiń daǵdarısı da kóp boyınsha jańa alternativ iskerlik normalarini jaratılıwma baylanıslı. Sol ushın óspirim- óspirim submadaniyati tekǵana sociallastırıwshı, bálki konstruktiv dóretiwshilik funksiyanı da atqaradı. Óspirimler hám óspirimler submadaniyatini úlkenler áleminden ajıratıp turıwshı faktorlar materiallıq hám texnologiyalıq ózgerisler, jalǵızlıq OAvlarning keri tásiri, social ortalıqtıń biyqararlıǵı menen baylanıslı. Bul jaǵdaylarda óspirimler hám óspirimler gruppaları túrli ǵayrıijtimoiy háreketlerge umtılıwları xam múmkin. Óspirimler hám óspirimler submadaniyati rawajlanıwınıń eki baǵdarı bar. Birinshisi ol ulıwma táreplerge iye bolıp, túrli region hám jónelislerge ajraladi`. Ekinshi jónelis jaslar submadaniyatiga ǵayrı mádeniyatlardıń tásirine baylanıslı. Bul jaǵdayda biz ámeldegi jámiettiiń huqıqıy tiykarlarına hújim etpeytuǵın, birq etika ulıwmaqabıl etilgen minez-qulıq normalariga qarsı shıǵıwshı jaslardı ushırasıwımız múmkin. ǵayrı mádeniyat bar ekenligi jáne onıń tarqalıwı ol yamasa bul jámiettiiń daǵdarısınan hám de insanlardıń qaniqmayotganligidan dárek beredi. Social pedagogdıń tárbiyası salmaqli óspirimler menen jumıs aparıw Mektep social pedagogikasınıń tiykarǵı mashqalası tárbiyası salmaqli óspirimler esaplanadı. 12-16 jaslı ul-qızlar óspirim esaplanadılar. Bul dáwir shaxs qáliplesiwi processinde asa úlken áhmiyetke iye. SHu menen birge de óspirimler de tárbiyashiler ushın qıyın davr bolıp tabıladı.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalar menen alıp barılatuǵın social pedagogikalıq xızmettińń túrlerine texnologiyalıq jantasıw
|
