|
Pedagogika fakulteti
|
| bet | 3/9 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 53,77 Kb. | | #263802 |
Bog'liq Фарахатова АйсенураIzertlew metodları: Tańlanǵan mashqala boyınsha ilimiy- metodikalıq materiallardı talıqlaw, aldınǵı pedagogikalıq tájiriybelerdi úyreniw hám ulıwmalastırıw.
I-BAP. Social pedagogikalıq xızmet sıpatlaması
Mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalar menen alıp barılatuǵın social pedagogikalıq xızmettińń túrleri
Mekteptin` bala shaxsina to`mendegi tiykarg`i talaplardin` biri psixalogiyaliq tayarliliq bolip tabiladi. Balanin` psixologiyaliq tayarlilig`i onin` ja`miyettegi sotsialliq za`ru`rliktin` o`zgeriwi ha`m kishkene mektep jas dawirindegi balalar oqiw xizmetitnin` o`zine saylig`i menen u`zliksiz baylanisli.
Soni aytip o`tiw orinli, mektepte psixologiyaliq aniq bir mazmun barqulla esaplanbaydi, ba`lki ol barqulla o`zgerip bayip baradi. Psixologiyaliq tayarliqtin` tiykarg`i ta`repleri intellektual (aqiliy), ruwxiy ha`m erkli tayarliliqtan ibarat.
Kerisinshe jag`daylarda balanin` aqiliy rawajlang`anliliq da`rejesi haqqinda aytip o`tkende onin` so`z baylig`i menen aniqlanatug`in aqiliy bilimleri mug`darina ko`birek itibar beriledi. Ata-ana, ha`tte ayirim oqitiwshilar da bala qanshelli ko`p bolsa, ol sonshaliq rawajlang`an boladi dep oylaydi. Tiykarinan onday dep oylaw ornisiz bolsa kerek. Pa`n-texnika, g`alaba xabar qurallarinin` ken` tarqalg`an Bul bolsa olardin` so`z bayliqlarinin` keskin o`siwine tiykar bolmaqta, biraq bul olardin` oylawi ha`m sonday da`rejede tez rawajlanip atir degeni emes.
Mektepte a`mel qilinip atirg`an oqiw da`stu`rlerin o`zlestiriw baladan zatlardi salistira biliw, analiz jasay aliw, uliwmalastiriw, erkin juwmaqlardi shig`ara aliw biliw protsesslerinin` jetkilikdi da`rejede rawajlang`an boliwin talap etedi. Sonin` ushinda ha`zirgi ku`nde mektep a`meliyatshi psixologlari ta`repinen balalardi birinshi klassqa qabil etiw protsessinde ken` paydalanilip atirg`an psixodiagnostikaliq qurallar, testler, sorawnamalar, tiykarinan balada joqarida aytilip o`tilgen qa`siyettin` rawajlang`anliq da`rejesin aniqlawg`a mo`lsherlengen metodikalardan ibarat bolip esaplanadi.
5-7 jas balanin` mektepke intellektual (aqiliy) tayarlilig`inin` ja`ne a`hmiyetli ko`rsetkishlerinen biri bul olardag`i obrazli oylawdin` joqari da`rejede rawajlang`anlig`i bolip esaplanadi. Bularg`a tayang`an halda bala do`gerek-a`tirpatag`i na`rse-ha`diyseler ortasindag`i en` a`hmiyetli qa`siyetlerin, mu`na`sibetlerin pariqlay aliw imkaniyatina iye boladi. Bul orinda balalar sizilmali su`wretlerdi tek g`ana tu`sinip qoymastan, ba`lki olardan na`tiyjeli paydalana alatug`in boladi.
Biraq olardin` oylawi uliwmalastiriw sezimlerine iye bolip barsada, predmetler ha`m olardin` (oylawi) ornin basiwshilar menen aniq is-ha`reketi obrazlilig`insha qala beredi.
Mektepke shekemgi jastag`i jas da`wirinde-aq kishkene mektep jas da`wirinde jetekshi xizmet tu`ri bolatug`in-oqiw xizmetine tayarlang`an boliwi lazim. Bunda balada belgili bir tiyisli bilimlerdin` qa`liplesken boliwi og`ada a`hmiyetke iye. Bunday bilimlerdin` tiykarg`i qa`siyetlerinen biri balanin` oqiw tapsirmasin ajirata aliwi ha`m xizmetti o`z betinshe maqsetke erise aliwidur. Bunday protsessler birinshi klass oqiwshilarinan tapsirmada o`zi belgilengen o`zgeris, jan`aliqlardi izlep taba aliwi ha`m olardan ta`sirleniwi, qizig`iwin talap etedi. Bunday tapsirmalar a`meliy jumislarg`a aylantirilsa yaki oyin formasinda orinlansa, an`satiraq keshedi ha`m bala o`zletiredi.
Joqarida toqtatilip o`tkenimiz intellektual tayarliq balanin` mektepke tabisli oqip ketiwi ushin jalg`iz tu`rtki emas.
Eger bala za`ru`r bilim ha`m ko`nlikpelerge iye bolsa, onda intellektual rawajlang`anliq da`rejeside joqari bolsa, ukuvchilikning sotsialliq jag`dayina o`zi tayar bolmasa, mektepte oqip ketiwi qiyin boladi. Eger oqitiwshi yaki ata-ana oni oqiwg`a qiziqtira almasa, oqiw waziypalarin u`stirtin, sipatsiz, qol ushinda orinlaydi. Bundaylarda za`ru`r na`tiyjelerge erisiw qiyin boladi.
En` jamani, bul jasta mektepke bariwdi qa`lemeytug`in balalarda ushirasip turadi. 5-7 jasli balanin` mektepke bariwdan bas tartiwi tiykarinan oni ta`rbiyalawda ata-analar ta`repinen jol qoyilg`an qa`tenin` aqibeti esaplanadi. Ayirim ata-analarda mektepke shekemgi jas da`wirdegi balani mektep penen qorqitiw jag`daylarida ushirasadi.
Eki ga`pti eplep ayta almasan`, mektepte qalay oqiysan`
Sanawdi bilmeysen`, mektepke qanday barasan`
Mektepke barsan`, doslarinin` bul qilig`in`a ku`ledi
Hesh na`rseni bilmeysen`, mektepke barsan` bizdi uyaltirasan`
Siyaqli so`zlerdi, balada mektepten qorqiw, onnan qa`wipleniwinin` qa`liplesiwine tiykar boliwi mu`mkin. Mine usinday qorqiw menen mektepke barg`an balalardin` mektepke bolg`an mu`na`sibetin o`zgerttiriw, olarda o`zine baylanisli iseniminin` jog`aliwi ushin ha`dden tis ku`sh, waqit, miynet, sabir-taqat, shidam, itibar kerek boladi. Bul bolsa balada aldinan mektepke baylanisli unamli mu`na`sibetti qa`liplestiriwge qarag`anda og`ada quramali protsess.
Balani birinshi klassta oqitiwda ju`zege shig`atug`in qiyinshiliqlardin` sebebi jasi u`lkenlerdin` bala menen bolatug`in baylanislarinin` formasi ol yaki bul jag`dayg`a baylanisli bolmag`an jag`dayda, shaxsiy a`hmiyetke iye boliwi og`ada a`hmiyetke iye. Bunday qatnas balanin` jasi u`lkenler itibarina bolg`an za`ru`rlik ha`m za`ru`rliklerin jas u`lkenler ta`repinen qandiriliwi menen xarakterlenedi. №arim-qatnastin` bul tu`rine jetken balalar ushin u`lkenlerge itibar, olar so`yleskendi tin`law ha`m tu`siniwge umtiliw ha`m u`lkenler ta`repinen olarg`a bolg`an diqqattin` ko`rsetiliwine bolg`an isenimnin` barlig`i. Bunday balalar u`lkenlerdin` tu`rli jag`daylarda (ko`shede, u`yde, miymanxanada jumis orinda) o`zlerin qanday tutiwin ayirip aladi. :lkenlerdin` bunday qulqin an`law ornina balalarda u`lkenlerge, oqitiwshilarg`a sol jag`dayg`a say qatnaslardi ko`rsetedi. Eger ballada u`lkenlerge qarag`anda bunday qatnaslar rawajlanbag`an bolsa, og`an say tu`de u`lkenlerge qarag`anda tiyisli qatngas ju`zege kelmeydi, bull bolsa bala menen alip barilatug`in bilimlendiriw protsessin quramalastiradi.
Ata-analar ha`r bir bala ruwxiy rawajlaniwinda o`zine ta`n o`zgesheliklerge iye ekenligi ha`m bull o`zgeshelikler olardin` ha`r tu`rli xizmet tu`rin iyelewinde payda boliwin yadta tutiwi kerek. Ayirim balalar endi birinshi so`zlerdi o`zlestirgende olardin` qatarlari alle qashan ayirim bir so`zler menen so`ylese alatug`in boladi.
Bilimlendiriw protsessinde bala mu`mkinshiliklerinin` ju`zege shig`iwi belgili darejede na`sillik faktorlar menen de baylanisli boladi.
Balalar o`z temperament o`zgesheliklerine qarag`anda bir-birewinen ajiralip turadi.:
Kewilshek, az so`yleytug`in, quwnaq, o`mirinin` o`zgeretug`in jag`daylarina tez beyimlese alatug`in balalar – sangvinik temperamentine say boladi
Ko`binshe kewilsiz kaypiyatta ju`retug`in, ta`sirshen`, kemga`p a`ste qiymildaytug`in balalar – melanxolik temperamentine kiredi.
Biyparwa, kem ha`reket, so`zi a`ste shiqatug`in balalar - flegmatiklerge kiredi.
Ashiwshaq, sabirsiz, ha`reketshen` balalar – xolerik esaplanadi.
Balalar u`lkenlerdin` ja`rdemine mu`ta`j boliwina qarap bir-birewinen ayrilip turadi. Ayirim balalar is-ha`reketti orinlawin bir neshshe ret ko`rsetiw kerek. Basqa balalarg`a bolsa orinlanatug`in jumis bir ret ko`rsetiliwi jeterli boladi. Sonday balalarda bar, olar berilgen tapsirmani erkin orinlaydi.
Balalar o`zlerin qizig`iwshan`liq aqiliy aktivliklerine qarap bir-birewinen ajiralip turadi. Ayirim balalar ko`p soraw beredi ha`m ha`reketshen` boladi, al ayirimlari bolsa hesh na`rse qiziqtirmaydi.
Ata-analar balalarindag`i o`zgesheliklerdi qanshelli teren` bilse, olarg`a u`yretiwdi na`tiyjeli sho`lkemlestire aladi.
Juwmaqlap aytqanda balalardin` mektepke psixologik tayarlig`in ken` ha`m teren` rawajlang`an boliwi kerek. Balalarg`a qanshelli jaqsi bilim bersek, olar keleshekte Watang`a sadiq ruwxinda, jetik insan bolip qa`liplesedi.
Demek, ta`rbiyashi bala shaxsinda a`dep-ikram sezimlerin ta`rbiyalaw ushin ha`mme qural ha`m metodlardi qollasa, a`dep-ikram u`lgilerin u`yretiw biraz jen`il boladi.
Kópshilik mámleketlerde shaxstıń adamgershilik ideyaları tiykarında sociallastırıw kontseptsiyası tiykarında iskerlik júrgizeip atırǵan mektepler bar. Germaniyadaǵı xalıstik mekteplerdiń pedagogikalıq kontseptsiyası, Shvettsiya hám Amerikadaǵı hám de Rossiya daǵı “Kishi rayonlar mektep” (“Mektep mikrarayon”) usılar adamgershilik sistema retinde kórinetuǵın boladı. Ashıq mektepler kóp qırları wazıypalardı atqarıp, kún dawamında balalar hám úlkenler ushın iskerlik kórsetedi. Olar qálegen waqıtlarında bul mektepke keliwleri múmkin. Bul mektepler shańaraq, ruwxıy -bilimlendiriw shólkemler, jumıs jayları, jergilikli hákimlikler, jámiyet shólkemleri sıyaqlı social institutlar menen sheriklik etedi. Eń tiykarǵısı balanıń tálim hám tárbiyası dóretiwshilik iskerlik tiykarında alıp barıladı ; mektep balanıń rawajlanıwı ushın barlıq sharayatlardı jaratıp beredi. Ashıq mektepler strukturasında jańa tárbiyashi-social pedagoglar iskerlik kórsetedi. Ol shaxs hám jámiyet ortasındaǵı “dáldalshı” rolin atqaradı.
Bunday mektepler tiykarınan;
▪ oqıtıwshılardıń pedagogikalıq bilimin bayıtıw
▪ sotsiumning múmkinshiliklerinde paydalanıp, ata-analardıń umummadaniyatini rawajlandırıw:
▪ social paydalı materiallıq dem alıwın shólkemlestiriwge tiyisli óz xızmetlerin júrgizedi. Balalarǵa qosımsha tálim beriwdiń social -pedagogikalıq modeli Mektepden tısqarı qosımsha tálim mákemeleri social tárbiyalaw institutlarınan biri retinde, balalardıń bos waqıtın shólkemlestiriwde ornıqlı áhmiyetke iye boladı.
Olardıń tiykarǵı wazıypaları :
▪ balalardıń óz-ózin rawajlandırıwǵa sharayatlar jaratıw,
▪ sog'ligini qayta tiklew;
• kásip tańlawǵa hám ijoiy jumıs alıp barıwǵa jibesh,
▪ mayıp balalardıń sociallashuviga járdem beriwn hám t.b. qosımsha tálim mákemelerinde tiykarınan, balalardı oqıtıw tómendegi sırtqı kórinislerde alıp barıladı ; teoriyalıq (lekciyalar oqıw, sáwbetler, disputlar shólkemlestiriw hám t.b ) hám de ámeliy (ekspediciyalar, sayaxatlar shólkemlestiriw, konferenciyalar, slyotlar ótkeriw). Bul shólkemlerde alıp barılatuǵın social pedagogikalıq iskerlik balalarǵa bilim beriw, sociallastırıw hám turmısqa tayarlaw maqseti kózlenedi. Odaǵı programmalar tárbiyalaniwshilerdiń sociallashuviga, búgingi kúnniń aktual máselelerin túsiniwge, mashqalalardi ǵárezsiz tárzde qal etiwge úyretiwge, óz bilimin asırıp barıwǵa qaratılǵan bolıp tabıladı. Bul shólkemlerde socialpedagogik iskerlik processinde tómendegi principlerge tıykarlanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
1. Balalardıń jas qásiyetlerin esapqa alǵan halda jaqınlaw.
2. Oqıtıwshınıń jeke professional jantasıwı.
3. Tábiyatqa uyqas jantasıw
4. Materiallıq potencialǵa uyqas jantasıw.
Bul xızmetler procesi social pedagog bilimlendiriwge tiyisli iskerlik metodı, iskerlik hám baylanıstı ózgertiw metodı, munasábetlerdi ózgertiw sıyaqlı metodlardan paydalanıw múmkin. Juwmaq etip aytqanda qosımsha tálim muassalarida social pedagogic iskerligi modeli tómendegi shakilda ámelgem asıriladı.
Balalardı social qorǵaw mikro-(kishi) orayları. Social pedagog iskerligi awıllıq jaylarda ayriqsha ózgeshelikke iye. Onıń tiykarǵı maqseti awıl xalqın social -pedagogikalıq qorǵaw sog'ligini qorǵawǵa, turmıs tárizin jaqsılawǵa járdemlesiwden ibarat esaplanadi. awıllıq jaylarda ol xalıqtıń túrli jas daǵı (balalar, jaslar, ǵarrılar, mayıplar, jas shańaraqlar hám t.b ) gruppaları menen jumıs júrgizedi hám olarǵa sol ortalıqta óz ornın tabıwǵa járdem beredi. Onıń tiykarǵı ob'ekti qáliplesken shaxs bolıp, mikromuhit bolsa shaxstı tárbiyalaw hám rawajlandırıw faktori retinde xızmet etedi. Balalar bolsa sol xalıqtıń eń názik wákili bolıp, olar birinshi náwbette social qáwipsizlikleniw menen birge social hám social pedagogikalıq járdem beriwdi talap etedi. Mektep jasındaǵı balalar menen social pedagogikalıq jumıs aparıw mektepge shekem tárbiya mákemelerindegi social pedagogikalıq isten tupten parıq etedi. Bul iskerlik oqıwshılardıń turaqlı kámal tabıwları hám tálim alıwlarına baylanıslı mektep degi social pedagogikalıq iskerliginiń barlıq táreplerin bir bapta ashıp beriwdiń ılajı joq sol sebepli biz eń zárúrli jaǵdayların ashıp beriwge háreket etemiz. respublikamızda mektep oqıwshıları menen social pedagogikalıq jumıs aparıw rawajlanıp atır. ol bólekan ótkendegi tájiriybesi, bólekan zamanagóy pedagogikalıq medicinalıq, psixologiyalıq, yuridikalıq iskerlik túrlerine súyene otirip jumıs aparıp atır. Sońǵı jıllarda pedagogikalıq jámáátler de payda bolıp, olarda mektep nafat tálim-tárbiya máselelerin bálki oqıwshınıń basqa bir qatar social máselelerin de sheship atır. Mámleketimiz degi ózgerisler ámeldegi tálim sistemasına da óz tásirin kórsetdi. Sebebi ol jaǵdayda jámiettiiń sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy daǵdarısı hákis etpewi múmkin emes. Ulıwma bilim beriw mektep óziniń oqıw, tárbiya jáne social funksiyaların kórip shıǵıp birinshi orınǵa tómendegi social funksiyalardı qoyıwı kerek edi:
1. Tálim tuwrısındaǵı nızam, Kadrlar tayarlaw milliy programmasın orınlaw kerek edi., biraq tálim balalar hám óspirimler mápi tiykarında tashkil etińip atır.
2. Mektepte tárbiya jumısın tálim menen teń júrgiziw.
3. Mektep iskerligin qayta jóneltiriw.
4. Mektep jumısın, balalar aktivligin asırıw, túrli balalar klubları dúziwge tiykarlash. Mekteptiń tiykarǵı social hámzifasi balanıń tálim-tárbiya alıwǵa bolǵan huqıqın ámelge asırıw esaplanadı.
Zamanagóy mektep sharayatlarında balalardıń social pedagogikalıq qorǵawı tómendegishe ámelge asıp atır:
IPF principlerı IPFning ayriqshalıqları IPF mazmunı formaları metodları IPF Social pedagogikalıq qurallar Programmalar basqıshı balalar hám óspirimler: olardıń sociallasqanlıq hám rawajlanǵanlıq dárejeleri Shıǵıw:
|
| |
