3
MAVZU: TARBIYADAGI SHARQONALIK
REJA:
KIRISH
ASOSIY QISM
1) MILLIY TARBIYANING UZIGA XOSLIGI VA MEZONLARI
2) MILLIY SHARKONA TARBIYA MEZONLARI
3) VATANNI SEVMOK IYMONDANDIR
4) TARBIYADA MILLIY UDUM VA ODATLAR
5) TARBIYA VA UNING TURLARI
A) MEXNAT TARBIYASI
B) NAFOSAT TARBIYASI
V) AXLOK - ODOB TARBIYASI
G) EKOLOGIK TARBIYA
4
KIRISH
Pedagogika rivojlanish va tarbiyaning uzaro boglikligi muxim muammolardan bulib, u
kup munozaralarga sabab buladi. Shaxsning rivojlanishi kiyin, murakkab jarayon, u kuplab
ichki va tashki ta’sirlar va omillar orkali ruyobga chikadi.
Inson xayot ekan, butun umir davomida usib, rivojlanib, uzgarib boradi. Bolalik,
usmirlik va uspirinlik yillarida shaxsning kamol topishi yakkol kuzga tashlanadi.
Rivojlanish deganda biz shaxsning xam jismoniy, xam akliy va ma’naviy kamol topish
jarayonini tushunamiz. Pedagogika va psixologiya fani rivojlanishni biologik va sotsial
xususiyatlari uzaro chambarchas boglik bulgan bir butun narsa deb xisoblaydi. Odam
bolasining shaxs sifatida rivojlantirishi xar tamonlama kamol topishining samarali bulishiga
erishish maksadida pedagogik fani rivojlanishining konuniyatlarini unga ta’sir etuvchi
omillarni shuningdek, shaxs kamolotida ta’lim va tarbiya xamda faoliyatining ta’siri va
axamiyatini aniklaydi va taxlil kiladi. Ma’lumki, odam shaxs sifatida dunyoga kelmaydi, balki
uning shakllanishi avvalo xayot sharoitlariga boglikdir. Shaxs xayot davomida murakkab
rivojlanish jarayonini boshdan kechiradi, natijada shaxsga aylanadi. Shu sababli shaxsni
ma’lum ijtimoiy tuzumning maxsuli deb tushunishimiz lozim.
Tarbiya muxit kabi inson kamolotiga ta’sir etuvchi tashki omillardan xisoblanadi.
Uning farkli tomoni va xususiyati shundaki, tarbiya anik maksadni kuzlab, sistemali ravishda,
insonda ijobiy fazilatlarni tarkib toptirish yulida tarbiyachining raxbarligida amalga oshirib
boriladi.
Shubxasiz tarbiya odamning kuzi, sochi, terisining rangiga, uning badani tuzilishiga
ta’sir eta olmaydi. Lekin shu bilan birga tarbiya jismoniy tarakkiyotga ta’sir etishi mumkin.
Chunki maxsus tashkil etilgan jismoniy mashklar orkali bolaning salomatligi
musaxkamlanadi va chiniktiriladi. Ma’lumki, insonning tabiiy kobiliyati fakat tarbiya orkali,
uni ma’lum bir faoliyat turiga jalb kilish orkali rivojlanish mumkin.
Inson tarakkiyotining ilmiy kontseptsiyasi inson kamolatiga ta’sir etadigan omillarni
taxlil etib, inson kamolati va uning shaxsini shakllantirishni yagona va bir butun narsa
ekanlgini ta’kidlaydi. Bu jarayonda insonning uz faolligiga katta urin beradi. U uz faolligi
bilan uz shaxsini shakllantira oladi. Tarbiyachi tomonidan kuyiladigan maksad anik bulsa va
bu maksadga erishish uchun odam astoyidil xarakat kilsa kuyilgan natijaga erishiladi.
Xar bir jamiyatda shaxsning shakllinishi, kamol topishi muxim muammolardan
xisoblanadi. Shu sababli shaxsning shakllanishi masalalariga tugri yondashish uchun
shaxsning tabiatini, tuzilishini, uning xulk-atvorini va unga ta’sir va unga ta’sir sabab va
vositalarini bilish zarur.
5
Shaxsning rivojlanishi jarayoni bir kancha omillar ta’sirida sodir buladi. bular irsiyat,
ya’ni biologik omil xamda muxit, ta’lim va tarbiya, shaxs faolligi (ijtimoiy omil) shaxsni
shakllantirishning asosiy omillari deb tushuniladi.
Ma’lumki, shaxs,
inson tirik organizmdir, shu sababli uning xayoti biologiyaning
umumiy konunlariga, yoshlar anatomiyasi va fiziologiyasining maxsus konunlariga
buysunadi.
Shaxsning, ayniksa bolaning jismoniy rivojlanishi, sogligi biologgik omilga boglikdir.
Biologiyaning asosiy tushunchasi bulgan irsiyatning, ya’ni bolaning nasl-nasabining roliga
olimlarimiz aloxida e’tibor bermokda. Xar bir bola insonlarga xos
tugma xususiyatlar bilan
dunyoga keladi. shunday ekan. odam bolasi tugilgandan sung unda shaxs bulib shakllanishi,
yetuk inson bulib voyaga yetishi imkoniyati mavjud buladi. Bola uzining avlod-ajdodlaridan
kupgina biologik belgilarni meros sifatida kabul kilib oladi, xatto ayrim kasalliklar xam
nasldan naslga utadi. Biologik omillar shaxsning jismoniy rivojlanishiga xam ta’sir kursatadi.
Shunday ekan, soglom ota-onadan soglom farzand dunyoga kelishini unutmasligimiz lozim.
Prezidentimiz ta’kidlaganidek, shaxs ijtimoiy xayotning maxsuli ekan, u albatta bolani
urab olgan muxit ta’sirida rivojlanadi. Shaxsning xayoti faoliyati davomida muxit unga yo
ijbiy, yo salbiy ta’sir kursatishi, rivojlanish imkoniyatlarini
ruyobga chikarishi yoki yuk
kilishi mumkin.
Muxit – bu shaxsga ta’sir etuvchi tashki vokea va xodisalar kompleksidir. Bular: tabiiy
muxit (geografik, ekologik) ijtimoiy muxit (shaxs yashayotgan jamiyat) oila muxiti va
boshkalar kiradi. Bular orasida ijtimoiy muxitning, ya’ni shaxs yashayotgan jamiyatning
inson kamoloti uchun yaratilgan imkoniyatlari muxim rol’ uynaydi. Mustakil
Uzbekistonimizda ta’lim tizimini islox kilish, kadrlar tayyorlash
milliy dasturini kabul
kilinishi barkamol avlodni yaratishdagi dastlabki kadamdir. Shaxs rivojlanishiga erishish xar
bir jamiyatda amalga oshirilayotgan tarbiya tizimi orkali amalga oshiriladi. Fakat tarbiya
orkali insondagi rivojlanish imkoniyatlarini ruyobga chikarish mumkin. tarbiya jarayonida
anik maksad va reja asosida shaxsga ta’sir etiladi. Buning natijasida muxitdagi vokealarning
tugri ijobiy ta’sirini amalga oshirish imkoni tugiladi. Muxit beraolmagan narsalar tarbiya
orkali xosil kilinadi, xatto tarbiya tufayli shaxsda tugma kamchiliklarni xam uzgartirib
shaxsni kamolga yetkazish mumkin.
