|
“PEDAGOGS”
international research journal ISSNBog'liq 98-71-PB“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
www.pedagoglar.uz
Volume-26, Issue-2, January - 2023
13
topshiriqlarni yuzaga keltirish; - dars mavzusi mazmuniga ko’ra ijodiy topshiriqlarni
muayyan maqsadga yo’naltirish; - muammolarni hal yetish; - alohida topshiriqlarning
jamoa usulida bajarilgan natijalarni tekshirish va xatolarni to’g’rilash. Ijodiy topshiriqli
darsni tashkil yetishning mazkur sxematik rejasi u yoki bu o’quv jarayoniga qarab
to’liq yoki qisman bajariladi.
Ularda ba’zilari o’z yechimolari uchun avvalo xulosalarni, qonun va nazariyani
tahlil qilishni talavb yetadi, boshqalari faktlarni umumlashtirishni talab qiladi,
uchinchilari hodisalarni, tushunchalarni taqqoslashga ko’proq tayanadi. Ijodiy
topshiriqlarni bajarishda quyidagilarga amal qilishi kerak: - o’quvchilar ma’lum
bilimlar doirasidan o’zlariga yetishmayotganlarini aniq chegaralab olishlari, ya’ni
noma’lum topshiriqlarni bilishlari taqozo yetiladi; - o’qituvchi yangi bilimga yehtiyoj
o’yg’otuvchi ijodiy topshiriqni darsdan oldin loyihalashtirish; - har bir o’quvchining
va butun bir sinfning individual psixologik imkoniyatlarini qat’iy hisobga olish; -
ijodiy topshiriq berishda darsning istalgan bosqichida amalga oshirilishi tashkil qilish;
- ijodiy topshiriq berish uchun vosita sifatida o’qituvchi so’zi, darslik materiali,
o’quvchilarning kuzatishlari natijalari, ta’limning texnik vositalari namoyish yetish
talab yetiladi. Tabiiyki, ijodiy topshiriqlar savollar, tajribalar va amaliy mashqlar
bajarish asosida yaratilishi mumkin. Buning uchun o’qituvchi bilish vazifalariga
“Faktlarni taqqoslang”, “Faktlarni umumlashtiring” tipidagi talablarni qo’yadi. Ijodiy
topshiriqlarning bu turlari shartdli ravishda ajratilgan bulib, amalda o’quvchilar bir
tushunchaning o’zini o’rganishda faktlarni tahlil qilish va sintez qilishni taqqoslash va
umumlashtirish bilan qo’shib olib boradi. Lekin aytib o’tilgan tafakkur usullaridan biri
– tushuncha yetakchi o’rinda turadi. Ijodiy topshiriqlar berib bo’lingach, o’qituvchi
o’quvchilarni yana fikr yuritishga, ammo yendi faraz qilish, muhokama yetish va
xulosalar chiqarishga qaratadi. Bilish muammolarini ilgari surish va hal qilish
jarayonlari uzluksiz zanjirga o’xshab qo’shilib ketadi. Chunki ijodiy topshiriqlarni
o’quvchilarga berar yekanmiz, bir vaqtning o’zida uni bajarishga kirishamiz. Bu yesa,
o’z navbatida, yangi topshiriqni keltirib chiqaradi. Umuman olganda didaktik
tushunchani faol bilishning bir-biriga zid va uzluksiz jarayoni amalga oshiriladi. Ona
tili ta’limi jarayonidagi ijodiy topshiriqlar tizimi muommali suhbatlar, fikr yuritish,
isbotlash, umumlashtirish, tahlil kabi tafakkurni rivojlantiruvchi mashqlar hisoblanadi.
Ijodiy topshiriq mashqlari o’quvchilar topshiriqni bajara oladigan bo’lgandagina
qo’llaniladi. Bunday mashqlar, ayniqsa, yuqori sinf darsliklarida ko’p berilgan. Unda
berilgan topshiriqni bajarish jarayonida o’quvchilar yangi bilimlar bilan
qurollantiriladi. Ijodiy topshiriqlardan yangi mavzuni o’zlashtirish bilan birgalikda
bilimlarni kengaytirish va mustahkamlashda ham qo’llash mumkin. Masalan, ona tili
darslarida 1-sinfdan boshlaboq so’z turkumlari haqida ma’lumot beriladi. Aytaylik, ot
so’z turkumi haqida yangi ma’lumotlar berishdan avval yegallangan bilimlar asosida
ijadiy topshiriqlar bajarilsa, nafaqat aaval olingan bilimlar yodga tushiriladi, balki
|
| |
