• YERLARNI BAHOLASHNI MORFOLOGIK USULI
    		•

    YERNI BAHOLASHNI STATISTIK USULI




    Download 1,91 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet4/62
    Sana24.11.2023
    Hajmi1,91 Mb.
    #104466
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62
    YERNI BAHOLASHNI STATISTIK USULI 
    Bu usulda tuproqlarni baholashni mazmuni quyidagilardan iborat. 
    1. Yerni sifat jihatdan baholashni so‘rov savollari orqali to‘plangan 
    ma’lumotlar asosida o‘tkazish. 
    2. So‘rov savollarga javob berish, to‘ldirish yer egalari va yer boshqarmalari 
    zimmasiga yuklatilgan. 
    3. So‘rov savollarini tarqatish, ularni to‘plash, tekshirish uezd politsiya 
    boshqarmasi zimmasiga yuklatilgan. 
    Ko‘rinib turibdiki, ko‘rsatilgan savollarni tushunadigan va ularga to‘g‘ri javob 
    beradigan xodimlar etarli bo‘lmagan. Chunki statistika xodimlari ichida hatto maxsus 
    ma’lumot emas, balki to‘liq o‘rta ma’lumotli bo‘lmaganlari ham ko‘p uchrab 
    turadigan holat bo‘lgan. 
    Politsiya maxkamasi esa ma’lumotlar soni to‘g‘rimi, hammasi to‘ldirilganmi 
    yo‘qmi, shu savollarga javob bergan. So‘rovnoma ichidagi savollarni mohiyatini 
    tushinadigan odam bu zanjirda deyarli bo‘lmagan. 
    Ko‘rsatilgan kamchiliklarga qaramasdan yerlarni baholash shu tarzda 
    bajarilgan. 
    Bu usulni o‘zini oqlamasligi tezda ma’lum bo‘ldi, shu bois boshqa usullar 
    izlandi. 
    YERLARNI BAHOLASHNI MORFOLOGIK USULI 
    R.V.Rispolojenskiy, G.F.Nefedov usuli. 
    Bu olimlar o‘zlarini morfologik usullarini ishlab chiqib, uni targ‘ib qildilar. 
    Rispolojenskiy tuproqlarni baholashda ularning tabiiy xossalari hisoblangan 
    mexanik tarkibi, kimyoviy tarkibini ahamiyatini yo‘qqa chiqardi, ya’ni tuproq bahosi 
    bilan ularni xossalari o‘rtasida bog‘lanish yo‘q dedi va shu tarzda baholash ishlarini 
    o‘tkazdi. Bu usul ko‘rinish va bajarish jihatdan sodda hamda arzon, shu bois qishloq 
    xo‘jaligi hodimlarida qiziqish uyg‘ota oldi. 
    Lekin bu usulda baholash noto‘g‘ri natijalarga olib kelishi aniqlangan edi va 
    shunday ham bo‘ldi. 
    G.F.Nefedov esa tuproqni bir butun tushunmadi, uning kimyoviy, fizikaviy 
    xossalari o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ko‘rmadi, shuning uchun tuproqni baholashda u 
    baholanadigan yerlarni bitta, ya’ni gumusni tarqalishini yoki boshqa bir xususiyatini 
    xaritalanishini afzal ko‘rdi. 

    8 
    Rispolojenskiy va Nefedov usullari, asosida ishlangan xaritalari mutaxasislar 
    tomonidan keskin salbiy taqrizlar oldi. 
    Shunday qilib bu davrga kelib 3 guruhdagi usullar tuproqni baholashda 
    qo‘llanila boshladi. 
    1. Dokuchayev-Sibirtsevlarni tabiiy-tarixiy usuli bo‘lib, bu usul Rossiyaning 
    177 uezdi va 17 guberniyasida qo‘llanildi. Bu maydon 996 ming km
    2
    yoki 
    Rossiyaning Yevropa qismini 25 % demakdir. 
    2. So‘rov-statistika usuli. Bu usul iqtisodchilar, statistika xodimlari tomonidan 
    tavsiya etilgan bo‘lib, 59 uezd, 7 guberniyada qo‘llanildi, 350 ming km
    2
    maydonda sinaldi. 
    3. Rispolojenskiy usuli, ya’ni morfologik usul bo‘lib, 47 uezd, 5 guberniyada 
    qo‘llanildi, 618 ming km
    2
    maydonda sinaldi. 
    Bu usullardan tashqari Nefedov usuli bilan Tula, Tredesevich usuli bilan 
    Lyubinskiy guberniyasida, Tomas usuli bilan Boltiq bo‘yida yerni baholash ishlari 
    o‘tkazildi. 
    Yuqorida qayd qilinganidek Rispolojenskiy usuli nisbatan qulay va arzonligi 
    tufayli usulni iqtisodchilar, statistlar qattiq turib himoya qildilar, ammo tarix, hayot, 
    amaliyot hamma narsalarni joy-joyiga qo‘ydi. Dokuchayev usuli eng to‘g‘ri va 
    ob’ektiv ekanligi vaqt o‘tishi bilan isbotlana boraverdi. 
    Shuni alohida qayd qilish kerakki, Dokuchayev iqtisodiy statistik usulni 
    butunlay bekor qilishni rad etdi, aksincha, iqtisodiy ko‘rsatkichlar, ko‘p yillik hosil 
    miqdori tuproqni tabiiy xossalari bilan uyg‘unlashgan holdagina eng to‘g‘ri va eng 
    sifatli natija olinishi ta’kidlanadi. 

    Download 1,91 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62




    Download 1,91 Mb.
    Pdf ko'rish