56
Korrelyatsion tahlil tuproq xossalari bilan qishloq xo‘jalik
ekinlarini hosili
o‘rtasidagi aloqadorlikni matematik aniqlikda ko‘rsatib boradi va tuproqni tabiiy
xossalarini bonitirovka negizi uchun yaroqli ekanligini aniqlab, isbotlab boradi.
Korrelyatsiya - lotincha so‘z bo‘lib, "correlatio" nisbat demakdir.
Bu atama ko‘pchilik fanlarni turli tarmoqlarida keng qo‘llaniladi.
Korrelyatsiyadan, ayniqsa bir ko‘rsatkich ikkinchisini hosil bo‘lishida bevosita ta’sir
qiladigan kattaliklarni aloqadorligini aniqlashda foydalanish yaxshi natija beradi.
Bu sohada qishloq xo‘jaligi fanlarida tuproqdagi gumus miqdori bilan g‘o‘za
yoki boshqa qishloq xo‘jaligi ekin turi bilan hosili o‘rtasidagi bog‘lanishlarni
aniqlash katta amaliy ahamiyatga ega.
Xuddi shu kabi tuproqdagi harakatchan fosfor, kaliy,
azot miqdori bilan
ekinlarni o‘sishi va rivojlanishi o‘rtasidagi bog‘lanishlar yoki ularni hosillari
o‘rtasidagi aloqadorliklar ham aslida korrelyatsion bog‘lanishlar qatoridan joy oladi.
To‘plamlarni o‘zaro korrelyatsiyasi funktsional bog‘lanishda bo‘lishi mumkin.
Bir yoki bir qancha argumentlarni o‘zgarishi bilan funktsiyani o‘zgarishiga
"regressiya" deyiladi.
Odatda ikkita o‘zgaruvchan kattalik o‘rtasidagi funktsional bog‘lanish
quyidagicha tasvirlanadi: y=f(x).
Bunda: "Y" esa "X" belgini funktsiyasi.
f - lotincha functio, ya’ni funktsiya so‘zini bosh harfi.
f - birorta qiymatni ko‘rsatmaydi, lekin har qanday funktsional bog‘liqlikni
ko‘rsatadi.
Ehtimollar nazariyasida regressiya biror kattalikni o‘rtacha qiymatini "Y"
boshqa bir qiymati "X" bilan aloqadorligi tariqasida tushuniladi.
Masalan; tuproq tarkibidagi suvda eruvchan tuzlarning umumiy miqdori bilan
g‘o‘za hosildorligi o‘rtasidagi yoki gumus qatlami qalinligi bilan hosil o‘rtasidagi,
singdirilgan natriy miqdori bilan tuproqni sho‘rtobligi va undan (tuproqdan)
olinadigan hosil o‘rtasidagi bog‘lanishlarni funktsional bog‘lanishlar
tariqasida
keltirishimiz mumkin.
Hosil bilan tuproqni tabiiy xossalari o‘rtasidagi bog‘lanishlarni oddiy
regressiya chiziqlari orqali tasvirlash mumkin.
Hosil bilan tuproqni biror xususiyati, yoki xossalari o‘rtasidagi bog‘lanish to‘la
yoki yaxshi, qisman yoki kuchsiz,
aksincha, hech qanday aloqadorlikda bo‘lmasa
ularni quyidagicha oddiy usulda y=f(x) dan foydalanib tasvirlash mumkin.
6
5
4
3
2
1
0
1 2 3 4 5 6
Yaxshi
6
5
4
3
2
1
0
1 2 3 4 5 6
Kuchsiz
57
6
5
4
3
2
1
0
1 2 3 4 5 6
Yo‘q
Bu hodisani biz tuproqni sho‘rlik darajasi bilan g‘o‘za hosildorligi o‘rtasida
yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Bunda abtsissa o‘qiga tuproqni sho‘rlik darajasi
(argument) ordinata o‘qiga hosil miqdori (funktsiya) joylashtiriladi.
Olingan emperik regression chizik tuproqni sho‘rlik darajasi ortishi bilan hosil
miqdori kamayishini ko‘rsatadi.
35
30
25
20
15
10
5
0
1
2
3
4
5
ts/ga
Quruq qoldiq, %.
Ta’kidlanganidek, eng avvalo tuproq xususiyati bilan hosil o‘rtasidagi
bog‘lanish grafik usulda aniqlangan keyin ma’lumotlarni matematik usulda har
tomonlama qayta ishlashga kirishiladi.
Tuproqni
bonitarovkalash
maqsadlarida
qo‘llaniladigan
ma’lumotlarni
matematik qayta ishlash usuli tartibiga ko‘ra eng avvalo o‘rta arifmetik qiymat (M)
topiladi.
