52
MAVZU: TUPROQLARNI EKOLOGIK JIHATDAN BAHOLASH VA
TUPROQ BONITIROVKASI
Har xil qishloq xo‘jaligi ekinlariga nisbatan
tuproqni ekologik jihatdan
baholash ishlari nisbatan murakkab bo‘lib, bu boradagi ishlardan diqqatga sazovori
L.L. Shishov, N.I. Karmanov va boshqalarni ishlarini aytish mumkin.
Bular tomonidan ishlab chiqilgan usul tuproq-ekologik ko‘rsatkichlariga
tayangan bo‘lib, yerlarni ball bonitetlari shu asosda hisoblab chiqariladi.
Bunda
haydalma yerlar, ko‘p yillik daraxtzorlar, yaylov
va boshqalarni kichik yer
maydonchasidan boshlab viloyat, respublika miqyosigacha ball bonitetlarini aniqlash
mumkin. Bu usulda tuproqlarni baholash qator vazifalarni echimini topishga,
tuproqlarni baholashga yordam beradi.
1. Sug‘orish melioratsiyasi sohasida - sug‘orish jarayonida tuproqlarni bonitet
ballarini o‘zgarishi, qo‘shimcha
hosilni hisoblash, u yoki bu o‘simlikni sug‘orish
xududlarini aniqlashda bu usulni ahamiyati katta.
2. Dehqonchilikni kimyolashtirishda - jadal texnologiyani birinchi navbatda
kiritish mumkin bo‘lgan maydonlarni aniqlashda, o‘g‘itlardan yana ham samaraliroq
foydalanish yo‘llarini aniqlashda qo‘l keladi.
3. Iqtisod sohasida - ishlab chiqarishni yaxshilashni
potentsial manbalarini
aniqlashda, pul bilan baholashda, foydani qayta taqsimlashda
ham usulni ahamiyati
katta bo‘ladi.
Tuproqni bu usulda baholash uni tabiiy xossa va xususiyatlariga tayanganligi
sababli uning unumdorlik darajasini
baholashda keskin farqlarga, ya’ni haqiqiy
holidan keskin farq qiluvchi kattaliklarga olib kelmaydi.
Tuproqlarni bu usulda baholashni afzalliklaridan biri doimo qo‘llaniladigan
bonitirovkaga o‘xshaganligi bo‘lib, uni, ya’ni tuproqni tabiiy xossa va xususiyatlari,
iqtisodiy ko‘rsatkichlarini hammasini yaxshilab o‘rganish o‘rniga hosil etishtirishdagi
barcha texnologik jarayonlarni kuzatish va nazorat qilish kifoya.
Bu usulda tuproqni baholash o‘z ichiga 3 bo‘limni qamrab oladi.
1 Xo‘jaliklar bo‘yicha tuproq-agrokimyoviy va agroiqlimiy ko‘rsatkichlarni
tayyorlash.
2 Tuproq-ekologik baho.
3 Har xil qishloq xo‘jalik ekinlariga nisbatan tuproq bonitirovkasi.
Bu usulda ma’lumotlarni to‘plash 5 ta shaklni o‘z ichiga oladi.
