17
bilan belgilanadi. Masalan, doʻstlar suhbatdoshi, poezdda uzoq safarga chiqqan
yoʻlovchilar suhbati, tanaffus vaqtida talabalarning sport, moda,
shaxsiy
munosabatlar borasidagi munozaralari. Odamlarning asl tabiatlariga mos boʻlgani
uchun ham
norasmiy muloqot doimo odamlarning hayotida koʻproq vaqtini oladi
va bunda ular charchamaydilar. Lekin shuni tahkidlash kerakki, odamda ana
shunday muloqotga ham qobiliyatlar kerak, yahni uning qanchalik sergapligi,
ochiq koʻngilligi, suhbatlashish yoʻllarini bilish, til topishish qobiliyati, oʻzgalarni
tushunishi va boshqa shaxsiy sifatlari kundalik muloqotning
samarasiga bevosita
tahsir koʻrsatadi. SHuning uchun hamma odam ham rahbar boʻlolmaydi, ayniqsa,
pedagogik ishga hamma ham qoʻl uravermaydi, chunki buning uchun undan ham
rasmiy, ham norasmiy muloqot texnikasidan xabardorlik talab qilinadi.
Muloqot mavzui va yoʻnalishiga koʻra, uning:
ijtimoiy yoʻnaltirilgan (keng jamoatchilikka qaratilgan va jamiyat
manfaatlaridan kelib chiqadigan muloqot);
guruhdagi predmetga yoʻnaltirilgan (oʻzaro hamkorlikdagi faoliyatni
amalga oshirish mobaynidagi muloqot — mehnat, tahlim
jarayonidagi yoki
konkret topshiriqni bajarish jarayonida guruh ahzolarining muloqoti);
shaxsiy muloqot (bir shaxsning boshqa shaxs bilan oʻz muammolarini ochish
maqsadida oʻrnatgan munosabatlari); pedagogik muloqot (pedagogik
jarayonda ishtirok etuvchilar oʻrtasida amalga oshiriladigan murakkab
oʻzaro tahsir jarayoni) turlari farqlanadi.
Muloqotning turi va shakllari turlichadir. Masalan, bu faoliyat bevosita
«yuzma - yuz» boʻlishi yoki u yoki bu
texnik vositalar (telefon, telegraf va shunga
oʻxshash) orqali amalga oshiriladigan; biror professional faoliyat jarayonidagi
amaliy yoki
doʻstona boʻlishi;
subhekt - subhekt tipli (dialogik, sheriklik) yoki
subhekt - obhektli (monologik) boʻlishi mumkin.
Har bir muloqot turining oʻz
qonun-qoidalari, tahsir usullari va yoʻl-
yoʻriqlari borki, ularni bilish har bir kishining, ayniqsa odamlar bilan doimo
muloqotda boʻladiganlarning burchidir.
18
Muloqot murakkab jarayon boʻlganligi uchun ham ayrim olingan muloqot
shaklini analiz qilganimizda, unda juda xilma-xil koʻrinishlar,
komponentlar va
qismlar borligini aniqlashimiz mumkin.
N.I.SHevandrin esa shaxslararo muomalaning 3 shakli haqida mulohaza
yuritadi:
