Agar jabrlangan inson hushini yo‘qotgan, lekin nafas olayotgan bo‘lsa uni
tagiga yumshoq payondoz (sholcha, kiyimva hakozo) yozib erkin nafas olishga
halaqit beradigan kiyim tugmalarini echib, og‘iz va tomog‘ni
qon va
balg‘amlardan tozalab, erkin nafas olishini taminlab, nashatirspirtini hidlatish, suv
sepish, tanani ishqalab qizitish kerak bo‘ladi.
Insonda hech qanday hayot alomatlari ko‘rinmasa (klinik o‘lim holatida
nafas olishi, puls butunlay to‘xtaydi, ko‘z qorachig‘lari kengaygan)tezda erkin
nafas olishga halaqit beradigan kiyimlarni echib,og‘izni tozalab,sun’iy nafas
oldirishga va yurakni massaj qilishga kirishish kerak.
Sun’iy nafas oldirish 2 xil bo‘ladi: apparat yordamida va qo‘l yordamida.
Eng oddiy suniy nafas oldiruvchi apparat RPA-1 (ruchnoyportativniyapparat-1).
Jabrlanuvchini o‘pkasiga havo kirgazish va chiqarish rezinali trubka yoki zich
joylashgan maska yordamida amalga oshiriladi.
RPA-1 ishlatilishida juda qulay va bir siklda 1 litr havo yuborishi mumkin.
RPA-1 yordamida sun’iy nafas oldirish uchun oldin jabrlanuvchini chalqancha
yotqizib, og‘zini ochib tozalash,og‘ziga shlanka o‘rnatib (til orqga ketib
qolmasligini ta’minlab) va razmerlarga moslab, maskani kiydirish kerak. Komarlar
yordamida mexni tortilish meyorlarini o‘rnatib( yuboradigan havoni meyori)
qo‘yiladi. Mexni kengaytirganda apparat ichkaridagi
atmasfera havosini tortib
oladi. Mex qisqartirilganda apparat ichidagi havo jabrlanuvchini o‘pkasiga
yuboriladi. Keyingi tortilishida mahsus klapan orqali nafas chiqariladi. Bundan
tashqari apparatda o‘pkani bosimi meyordan tashqari (200 mm.suvustunida)
ko‘tarilmasligi uchun mahsus klapan o‘rnatilgan.
Hozirgi
vaqtda
"og‘izdan-og‘izga"va
"og‘izdan-burunga"
puflash
usullarikeng qo‘llanilib kelmoqda.
21- rasm. RPA-1 apparat yordamida sun’iy nafas oldirish
Sun’iy nafas berishdan oldin, jabrlanuvchini nafas olish yo‘li ochiqligini
ishonch hosilqilish kerak.
"Og‘izdan-og‘izga" puflashdan oldin jabrlanuvchini jag‘i qisilgan bo‘lsa uni
yassi buyum yordamida ochiladi. Og‘zi balg‘amdan tozalanib chalqancha
yotqiziladi, boshi bir oz orqaga egiladi. YOrdam beruvchi yon tomoniga o‘tirgan
holda jabrlanuvchini og‘ziga bint yoki doka yopadi.Keyin og‘zi bilan
jabrlanuvchini og‘ziga qattiq puflaydi. Ko‘krak qafsi kengaygandan keyin puflash
to‘xtatiladi. SHu vaqtda jabrlanuvchini og‘zida passiv holatida havo chiqadi.
SHundan keyin yordam beruvchi og‘ziga yana puflaydi. Puflashni qaytarishni
tezligi taxminan kattalar uchun12-16 marta, bolalar uchun18-20 marta minutiga.
Havo puflash vaqtida burunni teshiklarini barmoqlar bilan berkitib havo
chiqarishda ochib turishi shart.Og‘izdan-burunga" puflashda jabrlanuvchini boshi
orqasiga engashtiriladi, pastki jag‘ni qo‘l bilan ko‘tarib, og‘zi yopiladi.
22-rasm. "Og‘izdan-og‘izga" usuli yordamida sun’iy nafas oldirish
"Yordam Beruvchi Chuqur Nafas Olib, Bemorning Burnini Doka Yoki Bint
Yordamida Lablari Bilan Zich Qamrab O‘Pkasiga Havo Yuboriladi.
Yurak Massaji. Yurakni Yopiq Massaj Qilish –
Organizmda Qon
Aylanish, Yurak Faoliyatini Qayta Tiklash Maqsadida Bajariladi.
23
-
rasm. YUrak massaji
Jabrlanuvchining ko‘krak qafasiga qo‘l bilan bosish joyi aniqlanadi, ko‘krak
bo‘sh joyidan ikki panja yuqorida bo‘ladi.
Yordamberuvchi bir qo‘lining kaftini jabrlanuvchi ko‘kraginingbosish
joyiga qo‘yadi, ikkinchi qo‘lini to‘g‘riburchak ostida birinchi qo‘lini ustiga
qo‘yadi va o‘ziningog‘irligi yordamida jabrlanuvchiningko‘krak qafasiga bosadi.
Bir soniyada bir marta tez itarish harakati bilan bosish kerak, bundako‘krak 3-4
smga (semizlarga5-6 smga)pasayadi.
Tez bosilgandanso‘ng 0,5 soniya mobaynida qo‘llar bosilgan holatida
saqlanib turiladi, so‘ngra yordam beruvchi qo‘llarini ko‘krakdan olmasdan
bo‘shatilishi kerak.
YUrakni massaj qilishni sun’iy nafas oldirish bilan birgalikda olib borish
tavsiya etiladi,4-5marta ko‘krak bosilgandan so‘ng havo puflash kerakbo‘ladi.
Yopiq Massaj Yordamida Yurakni Fibrilyasiya Holatidan Chiqarib
Bo‘Lmaydi.Bu Uchun Mahsus apparat defibrillyator qo‘llaniladi. Defibrillyatorni
asosi elementi -kondensator. Kondensator umumielektr
tarmoqdan zaryadkasini
olib, jabrlanuvchini yurak qafasida razryad yuboriladi. Tokni impulsi fibrilyasiya
holatidan chiqarib yurak mushaklari meyorda (ritmik)ishlashni ta’minlaydi. Klinik
o‘lim holatida yotgan insonga birvaqt o‘zida sun’iynafas va yurakni yopiq massaj
berish tadbirlarini o‘tkaziladi. Agar yordamchilarni soni 2ta bo‘lsa bittasi
sun’iynafas berish, 2 yurakka yopiq massajbilan shug‘ullanadi. Har ikki marta
ko‘krak qafasini 35 marta bosish kerak. Havoberish vaqtida ko‘krak qafasini
bosish qat’iy ma’n etiladi. Agar yordam beruvchi 1ta odam bo‘lsa,unga ham
sun’iy nafas berish va yopiq massaj qilishga to‘g‘ri keladi. Navbat quyidagicha:
har 2-3 havo puflashiga 3-5 ko‘krak qafasini bosish kerak.
SHifokor etib kelmaguncha shu tadbirlarni,toki jabirlangan shaxs o‘ziga
kelmaguncha, yoki qaytarilmas biologik o‘lim belgilari (tanani sovushi,qotishi,
murdadog‘lari) kuzatilmaguncha davom ettirish kerak.
Sinov savollari:
1.YOng‘indan jarohatlanganlarga birinchi yordam ko‘rsatish ketma-ketligini aytib
bering.
2.Kuyish necha darajaga bo‘linadi?
3.Termik, elektrik kuyish deganda nimani tushunasiz?
4. Kimyoviy kuyishning sababi nimadan iborat?
5.Elektr tokiga tushgan odamni elektr tokidan ajratib olish qoidalarini gapirib
bering.
