17-mavzu. OGOHLANTIRUVCHI MAXSUS BELGILAR
1.
Ogohlantiruvchi
maxsus
belgilar.
2.
Ogohlantiruvchi belgilarning qo‘llanilishi.
Ogohlantiruvchi
maxsus
belgilar
uskunalarda
foydalanishga
muvofiq
taqiqlovchi, eslatuvchi, ruxsat etuvchi va ogohlantiruvchi mahsus belgilarga bo‘linadi.
Kuchlanish ostida bo‘lgan qismlarni xatarli masofaga yaqinlashtirmasligi uchun
ogohlantiruvchi plakat o‘rnatiladi. Ularni o‘rnatilishi doimiy yoki vaqtincha bo‘lishi
mumkin. Doimiy plakatlar tarqatuvchi uskunalar va o‘chirgich honalarini eshiklarga va
baland voltli asoslarida, doimiy to‘siqlarda va hakazo o‘rnatiladi. Vaqtinchalik plakatlar
bajarilayotgan ish joyidagi qo‘shni elektr uskunalariga yoki to‘siqlariga o‘rnatiladi.
Plakatlarni o‘lchamlari 280X210 mm va 290X390 mm.
Ish joyiga adashib kuchlanish yuborilmasligini oldini olish uchun taqiqlovchi
plakat o‘rnatiladi. Ularni o‘lchamlari 240X130 mm va 80X50 mm vaqtinchalik qilib
tayyorlanadi.
Ishlovchi hodimlarga tayyorlangan ish joyini yoki xatarsiz yo‘lini ko‘rsatish uchun
ruxsat etuvchi plakatlar o‘rnatiladi. Ularni vaqtincha qilib tayyorlanadi va ish joyida
o‘rnatiladi. Plakatlarni o‘lchamlari 250X250 mm va 100X100 mm.
Hodimlarga xavfsizlik choralarini ko‘rsatish to‘g‘risida eslatuvchi plakatlar (misol
uchun uskunani erga ulangan joyi) o‘rnatiladi. Ularni vaqtinchalik qilib bajariladi,
boshqarish va o‘chirgich dastalarida o‘rnatiladi.
Misol uchun o‘chirgichni yoqish vaqti, erga ulash sxemalariga kuchlanish
yuborilishi mumkinligini eslatadi. Plakatlar o‘lchamlari 240X130 va 80X50 mm.
Dastakli plakatlar tok o‘tkazmaydigan materiallardan tayyorlanadi (plasmassa, karton va
hakazo), doimiy plakatlar esa-mos plasmassa, tunika yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri konstruksiv
elemetlariga (eshik, devor va hakazo) chiziladi.
24-rasm.Bajarilayotgan ish joyidagi vaqtinchalik to‘siqlar
1
kV
gacha elektr qurilmalarda qo‘lqopsiz ishlash mumkin. Elektrlchovli
qisqichlar
– elektr kattaliklar (tok kuchlanish, quvvat, fazali burchak va boshqa) ni tok
zanjiridan ajralmagan holda va uning ishini buzmagan holda o‘lchashga mo‘ljallangan
asbob.
SHunga muvofiq holda kleshli ampermetrlar, ampervolyatmetr, vattmetrlar,
fazometrlar qo‘llaniladi.
Qisqichli ampermetrlar yoki (tok – izolyasiyali kleshlar) keng qo‘llaniladi. Eng
oddiy tok ulchagichli qisqichlar 1 shoxli tok transformatori shaklida tayyorlangan bo‘lib,
unda sim yoki ulchagichli tokli shina birinchi o‘ram sifatida, magnitli simga uralgan
ulgichli asbobli ko‘p shoxli o‘ram ikkinchi bog‘lam sifatida xizmat qiladi.
Qisqichlar 1
kV
gacha elektr qurilma uchun 1 qo‘l li va 2
kV
dan 10
kV
gacha
elektr qurilma uchun ikki qo‘lli bo‘ladi. Ular 3 asosiy qismga ega:
1. Magnitsim , o‘ram, o‘lchov asbobidan iborat ishchi
2. Ishchi qismidan tiramagacha izolyasiyalaydigan
3. YUqoridan qisqich oxirigacha ulangan.
Bir qo‘lli qisqichlarda izolyasiyalanadigan qism bir butun yaxlitlikdir.
U 2-10
kV
bo‘lganda qisqichlarda izolyasiyalanadigan qism uzunligi 38 sm dan
kam emas, qo‘l lari 13 sm dan kam emas.
U 1
kV
gacha qisqichlar xajmilar meyorlanmaydi.
Qisqichlar bilan o‘lchash ochiq tok yuruvchi qismlarda (shina, sim) da bo‘lgani
kabi, izolyasiya bilan qoplangan tok yuruvchi qismlarda (kabel, trubkasimon
predoxranitel va boshqa) amalga oshirilishi mumkin. U> 1
kV
bo‘lgan elektr
qurilmalarda dielektrik qo‘lqoplardan foydalanish zarur.
Kuchlanish ko‘rsatkichi – tok yuruvchi qismda kuchlanish bor – yo‘qligini
tekshirish uchun mo‘ljallangan ko‘chma asbob. Bunday tekshiruv elektr qurilmadagi
nosozlikni nazorat qilish, shikastlanishni izlab topish, jadvalni tekshirish uchun zarur.
Ko‘rsatkich kuchlanish mavjudligidan guvoxlik beruvchi chiroqli signalga ega.
1
kV
li elektr qurilma va undan yuqorilarida xam qo‘llaniladi.
1
kV
gacha kuchlanishli elektr qurilma uchun ko‘rsatkichlar (tok izlovchilar) 2
qutbli va 1 qutbliga bo‘linadi. uchun ko‘rsatkichlar (tok izlovchilar) 2 qutbli va 1 qutbliga
bo‘linadi.
2 qutbli ko‘rsatkichlar elektr qurilmaning 2 qismiga tegadi, ular o‘rtasida
kuchlanish bor – yo‘qo‘l igi belgilanadi, shu bois u 2 burg‘iga va katta zunlikka ega.
1 qutbli ko‘rsatkich – erga nisbatan tok yuruvchi qismda kuchlanish bor-yo‘qligini
aniqlashga mo‘ljallangan. Faqat 1 gina tok yuruvchi qismga bog‘lanishni talab qiladi.
1 qutbli ko‘rsatkich zgaruvchan tokli elektr qurilmadagina qo‘l laniladi, negaki
doimiy tokda uning lampochkasi yonmaydi va shuningdek kuchlanish bo‘lganida ham.
Undan elektr qurilmada faza simini aniqlash lampa patronlari, uchirgichlar va
predoxranitellarni tekshirish, ikkilamchi kommunikatsiya jadvallarini tekshirishda
qo‘llash tavsiya etiladi.
1000
V
gacha kuchlanish ko‘rsatkichidan himoya vositalarsiz foydalanish
mumkin. Texnika xavfsizligi qoidalariga muvofiq, kuchlanish ko‘rsatkichi urniga nazorat
lampasini qo‘llash ta’qiqlanadi. Bu omil mo‘ljalidan ko‘proq kuchlanishdagi lampani
tasodifan yoqilganda yoki lampa zarbasida kolba portlab, oqibatda operator jaroxatlanishi
bilan izoxlanadi.
Dielektrik
qo‘lqoplar,
kalishlar,
botiklar,
gilamchalar
yuqori
elektrik
mustaxkamlik va yaxshi elastik egiluvchanlikka ega dielektrik maxsus rezinadan
tayyorlanadi.
Elektr toki uchun alohda ogohlantiruvchi belgilar qo‘llaniladi. Ogohlantiruvchi
belgilar asosan uchburchak shaklda, sariq yoki oq fonda chetki sariq hoshiyali
ko‘rinishda beriladi. Bulardan tashqari turli ogoh etuvchi yozuvli plakatlar ishlatilishi
mumkin.
Masalan: Diqqat! Yuqori kuchlanish!
yoki
25-rasm.
Bu belgilar elektr toki mavjud bo‘lgan, biroq bu yashirin xavfli holatda bo‘lgan joylarga
– masalan – transformatorga, er ostidan o‘tgan elektr tarmog‘i ustiga, o‘ta yuqori
kuchlanishli simyog‘ochlar kabilarga mustahkam qilib o‘rnatiladi. Bu belgilar o‘mida
quyidagi ko‘rinishda ham o‘rnatishga ruxsat beriladi:
26-rasm.
Juda yuqori xavfli elektr tarmog‘ida, qurilmalarida yuqori xavfni anglatuvchi BDO
belgisi ishlatiladi:
27-rasm.
Bu belgilar yuqori xavfli omillar, zaharlar kabilar mavjud bo‘lgan hududlarda inson omili
baxtsiz hodisalarga uchlarishining oldi olinish maqsadlarida ishlatiladi. Bu yuqori xavfli
elektr toki uchun BDO deb yuritiladi. Bular “Zaharli moddalar, reaktivlar” kabilarning
idishlariga ham o‘rnatilishi mumkin. Bunda ko‘proq qora fonli ko‘rinishda ishlatiladi:
28-rasm.
Umuman olganda ogohlantiruvchi plakatlar quyidagicha bo‘ladi:
|
