Ajratuvchi himoya vositalari
Ushbu toifadagi himoya uskunalari kollektiv xavfsizlikni ta’minlash uchun,
xususan elektr tok manbalarini vaqtincha to‘sib qo‘yish yoki erga ulash uchun
mo‘ljallangan. Bularga qalqon, ekranlar, to‘siqlar, kameralar, shuningdek erga ulash va
manyovrlar uchun tayanchlar kiradi. Aynan shular va maxsus belgilar hamda plakatlar
yordamida elektr xavfi oldini olish mumkin.
Ish jarayoni elektr toki bilan bog‘liq bo‘lgan har qanday ishlab chiqarishda elektr
toki urishidan jamoaviy va individual himoya vositalaridan foydalanish zaruriy shartdir.
Xodimlarni zarur himoya vositalari va mablag‘ bilan ta’minlashga ish beruvchining
javobgarligi belgilab qo‘yilgan.
Himoya vositalaridan foydalanish qoidalari to‘g‘risida
Elektr tokidan jarohatlanish oldini olishga qaratilgan tadbirlar, choralarni
belgilashda odatda qonun va qoidalarga amal qilish talab etiladi. Masalan, yuqorida
berilgan
“O‘zdavenergonazorat” agentligining 2001-yil 29-noyabrdagi 374-sonli buyrug‘i bilan
“TASDIQLANGAN”
“O‘zbekenergo”
Davlat
aksiyadorlik
kompaniyasi
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi
O‘zbekiston
Kasaba
uyushmalari
Federatsiyasi
Kengashi
bilan
“KELISHILGAN” e
lektr uskunalaridan foydalaniladigan himoya vositalarini
qo‘llash va sinash qoidalari
ning 1.1.4. bandida elektr himoya vositalariga
izolatsiyalovchi shtangalar (operativ, o‘lchov, erga ulagichni o‘rnatish uchun),
izolatsiyalovchi va elektr o‘lchovchi qisqichlar (saqlagichlar bilan ishlash operatsiyalari
uchun), kuchlanish ko‘rsatgichi, fazalarni sozlash uchun kuchlanish ko‘rsatgichi va
hokazolar;
1000 V dan yuqori kuchlanish ostida ta’mirlash ishlarini olib borish uchun
ishlatiladigan izolatsiyalovchi vositalar va moslamalar, 1000 V gacha kuchlanish ostidagi
elektr uskunalarida ish olib borish uchun ishlatiladigan izolatsiyalovchi dastakli
chilangarlik-yig‘uv asboblari;
dielektrik qo‘lqoplar, etiklar, kalishlar, gilamchalar, izolatsiyalovchi qoplamalar
va izolatsiyalovchi tagliklar;
shaxsiy ekranlovchi komplektlar;
ko‘chma erga ulagichlar;
to‘siq qurilmalari va dielektrik qalpoqlar;
xavfsizlik plakatlari va belgilari.
YUqorida keltirilgan elektr himoya vositalaridan tashqari, elektr uskunalarida ish
olib borilganda himoya ko‘zoynagi va kaskalar, protivogazlar, qo‘lqoplar, montyorning
himoya belbog‘lari va xavfsizlik arqonlari kabi shaxsiy himoya vositalarini qo‘llash
mumkin deb ko‘rsatilgan. SHundan kelib chiqib, barcha elektr tokiga bog‘liq ishlarni
bajario‘da birinchi o‘rinda himoya vositalariga, qolaversa ularning izolyasiyalari
butunligiga e’tibor berish lozim.
Ma’lumki, fan bo‘yicha tarmoq elektr toki kuchlanishi bo‘yicha 2 turga – 1000 V
gacha va 1000 V dan yuqori qilib belgilab olingan. SHunga mos holda qoidalarning 1.1.5
bandida - 1000 V kuchlanishdan yuqori elektr uskunalarida ish bajarish mobaynida
ishlatiladigan asosiy himoya vositalariga quyidagilar kiradi:
izolatsiyalovchi shtangalar, izolatsiyalovchi va elektr o‘lchovchi qisqichlar,
kuchlanish ko‘rsatgichlari, fazalarni sozlash uchun aniqlovchi kuchlanish ko‘rsatgichlari;
Elektr montyorlar havo elektr uzatish tarmoqlarida bevosita tok o‘tkazuvchi
qismlarga tegib turib ta’mirlash ishlarini olib borishda ko‘llaniladigan izolatsiyalovchi
qurilma va asbob-uskunalar (izolatsiyalovchi narvonlar, havozalar, bevosita simlarga
tegib turadigan izolyatsiyalovchi tortqilar, arqonlar, teleskopik minoralar savatchasi,
simlarda ishlash uchun mo‘ljallangan ko‘chma minoralar va hokazolar) deb ko‘rsatilgan.
Demak, elektr tarmoq yoki korxonadagi mavjud elektr toki turidan kelib chiqqan holda
himoya vositalarini tanlab olinadi..
Xulosa qilib aytish mumkinki, himoya vositalaridan foydalanishda albatta ularning
dielektrik xususiyatlari, korpuslarga elektr toklari qisqa tutashib qolish holatlari kabilar
tekshirib, me’yoriy holatda ekanligiga ishonch bildirilgach, so‘ngra ulardan
foydalanishga ruxsat beriladi.
Himoyalovchi vositalar GOST bo‘yicha quyidagi ko‘rsatkichlar asosida bo‘lishi
kerak:
-texnik tavsifi;
-ishlab chiqarilgan yili;
-yaroqlilik muddati;
-dopusk, ya’ni elektr tokining kattaligi – volt va amperlar ko‘rsatilgani holda
bo‘lishi. Doim ulardan foydalanishdan oldin ana shu ko‘rsatkichlar tekshirib olinadi.
Tayanch so‘z va iboralar:
Himoyalovchi
vosita,
elektr
toki,
dielektrik
material,
kaska
,qo‘lqop, dielektrik kalish,tok o‘tkazuvchi element, yaroqlilik muddati, dopusk, himoya
belbog‘i, xavfsizlik arqonlari.
Sinov savollari
:
1.Elektr tokining xavflilik darajasi qanday omillarga bog‘liq?
2.Elektr tokidan himoyalanish vositalari deganda nimani tushunasiz?
3. Elektr xavfsizligiga muvofiq, texnik xavfsizlikning asosiy choralari nimalardan
iborat?
4.Elektr tokidan saqlovchi himoya vositalari deganda nimani tushunasiz?
5.Elektrdan himoyalanish vositalaridan foydalanishdan oldin qanday amallar
bajarilishi kerak?
|
