Qarshi davlat universiteti international scientific and practical conference on algorithms and current problems of programming

608 
cognitive person in today’s Internet age, the Prevention of negative factors we first think 
about the beginning of. 
Key words: 
Information Society, education, socio-cultural education education, Internet, 
knowledge,lack of knowledge in the family, prevention of HAF, today’s measures. 
Axborotlashgan jamiyatda inson shaxsining oilada shakllanishiga ijtimoiy-madaniy 
salbiy ta’sir etuvchi omillar bugungi kunda jamiyatimizda tobora ko‘p uchramoqda. Bugun 
internet hayotimizga tobora chuqur kirib kelmoqda, shu bilan birga, internetning yaxshi va 
yomon taraflari ham hayotimizni qamrab olmoqda. 
Bugun mobil telefoni bilan internetga ulanmagan, ijtimoiy tarmoqlardan yiroq bo‘lgan 
fuqarolar deyarli kamchilikni tashkil qiladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, axborotlashgan 
jamiyat va uning tarixi bilan qisqacha shaklda tanishib chiqsak, maqsadga muvofiq bo‘lib, 
o‘rganishlarimiz natijasida ijtimoiy-madaniy salbiy ta’sir etuvchi omillarning oldini oluvchi 
ilmiy-amaliy choralarni ko‘rib chiqamiz. 
Bugungi davrda axborotning tobora oshib borayotganligi va insonlar hayotida hamda 
turli sohalarning ishlab chiqarishida keng qo‘llanilishi, rivojlanish asosini bilim, ilm-fan, 
inson kapitali kabi nomoddiy intellektual resurslar tashkil etuvchi yangi turdagi jamiyat – 
“axborotlashgan jamiyat”ning shakllanishiga olib keladi. “Axborotlashgan jamiyat” 
tushunchasi XX asrning ikkinchi yarmida yuzaga kelgan bo‘lib, ilk marotaba 1966-yilda 
Yaponiyada ilmiy-texnik va iqtisodiy yo‘nalishlarda ilmiy-tadqiqot ishlarini yuritgan bir 
guruh olimlarning ilmiy ma’ruzalarida qo‘llanilgan. Ma’ruzada axborotlashgan jamiyat 
o‘zida yuqori sifatli axborotni mujassam etuvchi, uni saqlash, tarqatish va foydalanish 
uchun zarur shart-sharoitlar yaratgan jamiyat sifatida aks etgan. 
Axborotlashgan jamiyat mohiyatini o‘zida aks ettiruvchi uchta asosiy ilmiy-nazariy 
yondashuv mavjud bo‘lib, ularning birinchisini amerikalik olimlar F.Maxlup M.Porat, D.Bell 
larning ilmiy yondashuvlari aks ettiradi. Ularning fikricha, axborotlashgan jamiyat 
mavjudligini asoslovchi mezon – bu axborotlashgan (nomoddiy) sektorning YAIMdagi 
ulushidir. Ikkinchi ilmiy yondashuv “axborotlashgan portlash” nazariyasiga asoslanadi. Bu 
nazariyaga muvofiq, jamiyat qabul qila oladigan axborotning miqdoran oshishi iqtisodiyot 
taraqqiyotining sifat ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va bu o‘z-o‘zidan 
axborotlashgan jamiyatni 
shakllantiradi. Uchinchi yondashuvga ko‘ra, axborotlashgan jamiyatning asosiy 
xususiyatlaridan biri –bu AKTning barcha sohalarda keng tarqalishidir. Bunday nazariya 
yеvropalik iqtisodchilar E.S.Daff, S.Norva A.Minkalarga tegishlidir [6]. Yaponiya 
axborotlashgan jamiyat instituti asoschisi va prezidenti Yonedzi Ma’suda axborotlashgan 
jamiyatni quyidagicha ta’riflaydi: Kompyuter texnologiyalari va kommunikatsiya 
vositalarining yaratilishi natijasida kirib kelgan axborotlashgan davr sanoatlashgan 
jamiyatga shunchaki ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan ta’sir qilibgina qolmay, katta o‘zgarishlar 
natijasida tamomila yangi ko‘rinishdagi inson jamiyatini yaratadi. Ana shu jamiyat 
axborotlashgan jamiyatdir. 
Axborotlashgan jamiyatimizdagi olialarning o‘tgan tarixi va bugungi kunigacha bo‘lgan 
oila, oilaviy tarbiya haqidagi tarixiy manbalarni quyidagi bosqichlarga boʻlib oʻrganish 
maqsadga muvofiq deb oʻylaymiz: 
1-bosqich – Markaziy Osiyoga islom dini kirib kelgungacha mavjud boʻlgan ta’limotlar 
(yahudiylik,zardushtiylik, buddaviylik, xristianlik); 
2-bosqich – IХ-ХII asrlarda, ya’ni islom Uygʻonish davridagi ta’limotlar (Qur’oni karim, 
hadislar,pandnomalar, mutafakkirlarning ta’limotlari: Forobiy, Beruniy, Ibn Sino va h.k.); 
3-bosqich – ХIV-ХV asrlar, ya’ni Amir Temur va temuriylar davrida mavjud boʻlgan 
ta’limotlar; 
4-bosqich – xonliklar davridagi ta’limotlar (ХVI-ХIХ asrlar); 

609 
5-bosqich – Markaziy Osiyo Chor Rossiyasi tomonidan bosib olingan davrdagi ta’limotlar 
(ХIХ asr 60-yillarining oxiri va 1917-yilning oktabr inqilobi davrigacha mavjud boʻlgan 
ta’limotlar); 
6-bosqich – ittifoq davridagi ta’limotlar (1917-yil oktabr inqilobidan 1991-yil avgust 
oyigacha mavjud boʻlgan ta’limotlar); 
7-bosqich – Mustaqillik davri, ya’ni 1991-yilning sentabr oyidan hozirgi davrgacha. 
Yuqoridagi davrlashtirilgan oila, oilaviy tarbiya kabi tushunchalar turli davrda turli 
talqinda bo‘lganligi tarixdan bizga ma’lum. Shu sababli bizdan oldingi jamiyatlar hayotida 
insonning oilada shakllanishiga ta’sir etuvchi ijtimoiy-madaniy salbiy omillar yеtarlicha 
bo‘lgan, ammo ta’sir doirasi kichik hajmda bo‘lib o‘tgan davr jamiyati hayotida oilaviy 
tarzda muammolar hal etilgan, mabodo, muammo kattaroq bo‘lsa,jamiyatdagi barcha 
ijtimoiy qatlamdagi oilalarning yordami bilan hal etilgani bizga tariximizdan ayon. 
Bugungi zamonamizda, avvalo, internet asridagi bilim oluvchi insonning ta’lim tarbiyasi 
bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonni qamrab oluvchi vosita bevosita internet bo‘lib qolmoqda 
hamda salbiy ta’sir etuvchi omillarning ahamiyati ham sezilarli tarzda ortib bormoqda. Bu 
jarayonga yеchim izlashda, avvalo, biz barcha choratadbirlarni qo‘llamoqdamiz, ta’limda 
islohotlar qilinmoqda, yangi tizim, yangi imkoniyatlar internet orqali kirib kelishi masalani 
biroz murakkablikka olib kelayotgandek, nazarimizda.Tariximizda, badiiy adabiyotimizda 
o‘z aksini topgan muqaddas dinimiz ko‘rsatmalariga amal qilgan holda ta’lim-tarbiya 
yanada uyg‘unlashmoqda. Shu o‘rinda tarbiya haqida adib Abdulla Avloniyning so‘ziga 
to‘xtalishni lozim ko‘rdik: “Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, 
yo saodat – yo falokat masalasidir”.Abdulla Avloniyning so‘zi bugungi axborotlashgan 
jamiyatimizda ham o‘z qiymatini aslo yo‘qotmasdan kelmoqda, avvalo bugungi kunda 
dunyo hamjamiyatida ta’lim-tarbiyaga juda katta e’tibor qaratilayotganligi ayni haqiqat. 
Axborotlashgan jamiyatda insonning oilada shakllanishiga ijtimoiy-madaniy salbiy ta’sir 
etuvchi omillarning oldini oluvchi chora tadbirlarni bugun davlatimiz rahbari tomonidan 
amalga oshirilayotgan ishlarda ham ko‘rishimiz mumkin. Axborotlashgan jamiyatimizda 
bugungi kunda barcha tarmoqlar raqamlashtirilmoqda, shu bois “Raqamli iqtisodiyot” 
mamlakatimiz taraqqiyotining asoslaridan biri sifatida belgilangan. Shu maqsadda 
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini amalga oshirish boshlandi. Jumladan,uning 
doirasida hududlarda 89 ta, tarmoqlarda 200 dan ortiq loyiha hayotga tatbiq etildi. 
Davlatimizda, axborotlashayotgan jamiyatimizda, oilalarimizda, hayotimizda ta’limga, 
tarbiyaga, diniy qadriyatlarga, ilmga, zamonaviy ta’limga etibor qaratsak, barcha 
muammolarni bartaraf etgan bo‘lamiz.Axborotlashgan jamiyatda bolaning oilada 
shakllanishiga ijtimoiy-madaniy salbiy ta’sir etuvchi omillarning oldini oluvchi ilmiy-
amaliy asoslari zamonaviy ta’imda o‘z aksini topmoqda. 

Download 15,84 Mb.