|
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti innovatsion iqtisodiyot kafedrasi "iqtisodiyot nazariyasi"
|
| bet | 3/5 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 170,89 Kb. | | #249022 |
Bog'liq BAHRIDDIN KURS ISHI (3)Erkin iqtisodiy zonaning maqomi:
✓ uni tashkil etish to‘g‘risidagi qarorda belgilangan muddat tugaganidan keyin;
✓ uni tashkil etish to‘g‘risidagi qarorda nazarda tutilgan vazifalar bajarilmaganda va maqsadlarga erishilmaganda tugatiladi; Erkin iqtisodiy zonaning maqomini tugatish to‘g‘risidagi qaror belgilangan muddat tugashidan kamida uch yil oldin O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qabul qilindi.
Erkin iqtisodiy zonalarning turlari:
✓ erkin iqtisodiy zonalar;
✓ erkin savdo zonalari;
✓ erkin ishlab chiqarish zonalari;
✓ erkin ilmiy-texnikaviy va boshqa zonalar tarzida tuzilishi mumkin.
1.1.1-Jadval
O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan barcha erkin iqtisodiy zonalar:
Navoi “EIZ”
|
Zomin-Farm “EIZ”
|
Angren “EIZ”
|
Kosonsoy-Farm “EIZ”
|
Jizzax “EIZ”
|
Sirdaryo-Farm “EIZ”
|
Qo‘qon “EIZ”
|
Qoraqalpoqiston “EIZ”
|
Namangan “EIZ”
|
Andijon-Farm “EIZ”
|
Xazorasp “EIZ”
|
Chorvoq “EIZ”
|
Termiz “EIZ”
|
Sirdaryo “EIZ”
|
Nukuz-Farm “EIZ”
|
Toshkent “EIZ”
|
Farg‘ona “EIZ”
|
Buxoro “EIZ”
|
Qashqadaryo “EIZ”
|
Samarqand “EIZ”
|
Erkin iqtisodiy zona O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan dasturga muvofiq rivojlantiriladi. Erkin iqtisodiy zonani rivojlantirish dasturi ishlab chiqarish va bozor infrastrukturasini yaratishni, alohida huquqiy tartibotni ta’minlashni, yuridik va jismoniy shaxslarning faoliyatini iqtisodiy rag’batlantirish choralarini o‘z ichiga oladi. Erkin iqtisodiy zonani rivojlantirish dasturini moliyaviy ta’minlash zonaning o‘z resurslari hamda xususiy va boshqa manbalardan mablag‘lar jalb etish, shu jumladan xalqaro dasturlar hisobiga, shuningdek mazkur hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga respublika budjetidan va mahalliy budjetdan ajratiladigan mablag‘lar hisobiga amalga oshiriladi.
Erkin iqtisodiy zona, bir mamlakatda yoki belgilangan hududda amalga oshirilgan maxsus iqtisodiy tartibot va imtiyozlar bilan yaratilgan hududdir. Bu turlilarda hududlar, odatda biznesni rag‘batlantirish, eksportni oshirish, yangi sohalar rivojlantirish va iqtisodiy o‘sishni rag'batlantirish maqsadida shakllanadi.
Erkin iqtisodiy zonalar, odatda ozaro savdo mintaqalari, ozaro iqtisodiy mintaqalar, ozaro portlar yoki ozaro savdo maydonlari deb ataladi. Ushbu hududlar belgilangan yasovchi tartibga asoslangan va odatda boshqa mintaqa hududlardan farqli savdo siyosati va soliq tartiblari qo‘llanadi.
Erkin iqtisodiy zonalar, bir nechta imtiyozlar taklif qilishi mumkin. Ularning orasiga quyidagilar kiradi:
1. Soliq imtiyozlari: Erkin iqtisodiy zonalarda faoliyat ko‘rsatuvchi tadbirkorliklar, odatda soliq chegirmalari, soliq muafiyatlari yoki soliq imtiyozlari kabi imtiyozlardan foydalana oladi. Bu, investitsiyalar uchun xarajatlarni kamaytiradi va foydalanish darajalarini oshiradi.
2. Arzon ishchi xarajatlari: Ba'zi erkin iqtisodiy zonalarda ishchi xarajatlari past bo‘lishi mumkin. Bu, tadbirkorliklarning ishlab chiqarish xarajatlarini pastga tushiradi va ularga raqobatlashda yordam beradi.
3. Soddalashtirilgan byurokratiya: Erkin iqtisodiy zonalar, odatda tadbirkorliklarning tashkil etish jarayonlarini tezlashtiruvchi va byurokratiyani kamaytiruvchi maxsus tartiblarga ega. Bu, tadbirkorliklarga vaqt va resurslarni tejamkorlik qiladi.
4. Infrastruktura va qo‘llab-quvvatlash xizmatlari: Erkin iqtisodiy zonalar odatda yaxshi infrastruktur va qo‘llab-quvvatlash xizmatlari bilan ta'minlanadi. Bu, lojistik, transport, aloqa va boshqa biznes faoliyatlariga mos muhit yaratadi.
Erkin iqtisodiy zonalar odatda chet el investitsiyalarini jalb qilish, mahalliy iqtisodiyani rivojlantirish va raqobatlik qobiliyatini oshirish maqsadida shakllanadi. Ushbu hududlarda faoliyat ko‘rsatuvchi tadbirkorliklar odatda eksportga qaratilgan ishlab chiqarishni amalga oshiradi va mahalliy iqtisodiyaga hissa qo‘shadi. Shuningdek, yangi texnologiyalar o‘tkazilishini rag'batlantiradi va mahalliy ishchi kuchlarini rivojlantiradi.
Erkin iqtisodiy zonalar, mamlakatning iqtisodiy siyosati qismi sifatida keng qo‘llaniladigan muhim vositalardir. Ushbu hududlar investitsiyalarni jalb qilish, sanoatni rivojlantirish, ishlab chiqarish va eksportni oshirish uchun foydali vositalar sifatida xizmat qiladi.
Erkin iqtisodiy zonalar odatda hukumat yoki ilgari organlar tomonidan yaratiladi. Erkin iqtisodiy zonalar yaratishning odatiy qadam-larini quyidagilar tashkil etadi:
1. Planlash va loyiha: Hukumat yoki mahalliy hokimiyat erkin iqtisodiy zonani yaratishga qaror qiladi. Bu qaror odatda maqsadlar bilan bog'liq ravishda qabul qilinadi, masalan, investitsiyalarni jalb qilish, eksportni oshirish yoki ma'lum sohaning rivojlanishi kabi. Zona uchun mos joy belgilanadi va loyiha jarayoni boshlanadi.
2. Qonunchilik tasarrufi: Erkin iqtisodiy zonaning qonunchilik ramzi yaratiladi. Bu, maxsus tartibni yoki qonun loyihasini tuzish va bog'liq yasaviy jarayonlarni yakunlashni o‘z ichiga oladi. Bu qonunchiliklar zona ichidagi savdo siyosatlarini, soliq imtiyozlarini, ishchi tartiblarini va boshqa stimullarni belgilayishi mumkin.
3. Infrastruktura va xizmatlar: Erkin iqtisodiy zonalar uchun tadbirkorliklar uchun mos infrastruktur muhimdir. Bu sababli, odatda transport tarmoqlari, energiya manbalari, telekommunikatsiya infrastruktur va boshqa qo‘llab-quvvatlash xizmatlari kabi infrastruktur investitsiyalari amalga oshiriladi. Bu, tadbirkorliklarning samarali faoliyatini ta'minlayadi.
4. Stimullar va imtiyozlar: Erkin iqtisodiy zonalar, tadbirkorliklarni jalb qilish va investitsiyalarni oshirish maqsadida turli stimullar va imtiyozlar taklif qiladi. Bu stimullar o‘rtasida to‘lov cheklovlari, soliq imtiyozlari, arzon ishchi xarajatlari, tez tashkil etish jarayonlari, byurokratiyani pastga olib tashlash va boshqa imtiyozlar bo‘lishi mumkin. Ushbu imtiyozlar, tadbirkorliklar uchun imkoniyatlar yaratadi.
5. Tadbirkorliklar ro‘yhatga olishi va litsenziyalash: Erkin iqtisodiy zonaga kirish istagan tadbirkorliklar odatda ro‘yhatga olish va litsenziyalash jarayonidan o‘tishi kerak. Bu jarayon, zona ichida faoliyat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan ruxsatnomalar va hujjatlar olishni o‘z ichiga oladi.
6. Tadbirkorliklar joylashishi: Erkin iqtisodiy zonaga kirishni rejalashtirgan tadbirkorliklar joylashish jarayonini amalga oshiradi. Bu, kompaniyalar uchun yer sotib olish yoki ijara qilish, ishlab chiqarish va ofis binolarini qurish, masofaviy vositalarni ta'minlash kabi qadamlarni o‘z ichiga oladi.
Erkin iqtisodiy zonalar, ushbu qadamlar bajarilgandan so‘ng faoliyatga kiradi va tadbirkorliklarga maxsus stimullar va imtiyozlar bilan birga savdo qilish va ishlab chiqarish imkoniyatini taqdim etadi.
1.2 Erkin iqtisodiy zona tashkil etishda iqtisodiy barqarorlik
Erkin iqtisodiy zonalar tashkil etishda iqtisodiy barqarorlik, uzun muddatli samarali iqtisodiy faoliyatni ta'minlashni maqsad qiladi. Bu maqsadni erishish uchun quyidagi asosiy yo‘nalishlarga e'tibor berilishi kerak:
1. Investitsiyalar va kapital: Erkin iqtisodiy zonalar, investitsiyalar va kapital jalb qilishga imkoniyat yaratish uchun to‘g'ri moliyaviy muhitni takomillashtirish lozim. Bu muhitda investitsiyalar uchun ishonchli va barqarorlikni ta'minlayuvchi siyosatlar belgilanishi kerak.
2. Soliq siyosati: Erkin iqtisodiy zonalarda soliq siyosati yaxshi tuzilishi zarur. Soliq imtiyozlari, soliqsiz yoki kam soliq muddatlari, soliq to‘lovlari va boshqa soliq muammolarini hal qilish kabi masalalarda yutuqlar berishga harakat qilishi kerak.
3. Tuzilma va tartib: Erkin iqtisodiy zonalarda erkin iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish uchun tuzilma va tartib takomillashtirilishi kerak. Bunda huquqiy muhit tashkil qilinishi, biznes jarayonlarining soddalashtirilishi, litsenziyalash va ro‘yhatga olish jarayonlarining osonlashtirilishi kabi masalalar muhim ahamiyatga ega.
4. Savdo va bozor rivojlanishi: Erkin iqtisodiy zonalar, tadbirkorlar uchun o‘zaro savdo aloqalarini rivojlantirish imkoniyatini taqdim etishi kerak. Bu, bozorga kirish va chiqishning osonligi, eksport va import operatsiyalarining soddalashtirilishi, tashqi moliyaviy resurslarga kirishning osonligi va boshqa savdo shartlari bilan bog'liq.
5. Yerli va xalqaro hamkorlik: Erkin iqtisodiy zonalarni rivojlantirishda, yerli va xalqaro hamkorlikning o‘z muhim ahamiyati mavjud. Hamkorlik shartlari yaratish, xalqaro kompaniyalar bilan hamkorlikni rivojlantirish, ilmiy-tadqiqot institutlari va universitetlar bilan hamkorlik qilish kabi masalalar muhim.
6. Iqtisodiy diversifikatsiya: Erkin iqtisodiy zonalar, iqtisodiy diversifikatsiyani rivojlantirishga imkon berishi kerak. Bu, turli iqtisodiy sohalarni rivojlantirish, turli sohalar bo‘ylab portfelli investitsiyalarini jalb qilish va ekonomik faollikning turli sohalarga tarqalishini ta'minlashni o‘z ichiga oladi.
Ushbu yo‘nalishlar erkin iqtisodiy zonalar uchun iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashda muhimdir. Ularning amalga oshirilishi, erkin iqtisodiy zonalar uchun uzoq muddatli iqtisodiy muvaffaqiyat va barqarorlikning asosiy shartlari sifatida xizmat qiladi.
7 364,0 8 378,0 5 454,5 7 058,5 947,9 1 472,9 111,0 120,3
2022- y. 2023- y.
|
2022- y. 2023- y.
|
2022- y. 2023- y.
|
2022- y. 2023- y.
|
|
| |
