Bog'liq Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi 1-qism
Riforming jarayonining kimyoviy asoslari Riforming jarayonini asosiy reaksiyalaridan biri naften uglevodorodlaridan
aromatik uglevodorodlar hosil bo‗lishidir. Bu reaksiyani nikel va platina guruhi
metallari yordamida 300
о
С da sodir bo‗lishini birinchi marta 1911 yilda
N.D.Zelinskiy tomonidan ixtiro qilingan.
Siklogeksan va uning hosilalaridan benzol va uning hosilalari hosil
bo‗ladi:
C
6
H
12
→
C
6
H
6
+
3H
2
Siklogeksan
→
Benzol
+
Vodorod
C
6
H
11
CH
3
→
C
6
H
5
(CH
3
)
+
3H
2
Metilsiklogeksan
→
Toluol
+
Vodorod
C
6
H
10
(CH
3
)
2
→
C
6
H
4
(CH
3
)
2
+
3H
2
Dimetilsiklogeksan
→
Ksilol
+
Vodorod
Dimetilsiklogeksan degidrogenlanish reaksiyasiga chidamlidir. Ammo
platina va reniy katalizatorlarini ta‘sirida avval izomerlanadi, so‗ngra
degidrogenlanish reaksiyasi sodir bo‗ladi. Bu reaksiyalar qaytariluvchan bo‗lib,
250
300
0
С dan past haroratda benzoldan siklogeksan hosil bo‗lishi mumkin. Besh
burchakli naftenlar birinchi navbatda izomerlanish natijasida olti burchakli
naftenga aylanadi, so‗ngra benzol hosil bo‗ladi:
C
5
H
9
CH
3
→
C
6
H
6
+
3H
2
metilsiklopentan
→
Siklogeksan
+
Vodorod
C
6
H
12
→
C
6
H
6
+
3H
2
Siklogeksan
→
Benzol
+
Vodorod
Harorat 90
о
С da reaksiya muvozanatiga yetadi. Harorat pastga tushganda
reaksiyani borishi o‗ng tomonga siljiydi. Riforming jarayonida (yuqori
haroratda) izomerlanish reaksiyasini sodir bo‗lishiga sabab, naftenlardan benzol
hosil bo‗lishidir va degidrogenlanish reaksiyasining tezligi izomerlanish
reaksiyasining tezligidan yuqoriligidir.
Aromatik uglevodorodlarining hosil bo‗lishini asosiy reaksiyalaridan
ikkinchisi, parafinlarning degidrotsiklonlanish reaksiyasidir. Oktan soni past
bo‗lgan benzinlarni tarkibidagi parafin uglevodorodlarini xrom oksidi va boshqa
katalizatorlar ishtirokida aromatik uglevodorodlarga o‗tishini V.I.Karjev taklif
etgan.
B.L.Moldavskiy
va
G.D.Kamusherlarni takidlashicha aromatik
uglevodorodlar olefin uglevodorodlardan tezroq hosil bo‗ladi (parafinlarga
nisbatan). B.A.Kazanskiy va A.F.Platelarni ta‘kidlashicha degidrotsikllanish
reaksiyasi platinalangan ko‗mir ishtirokida 300 –310
0
С
haroratda sodir bo‗ladi
[20] .
Umuman olganda degidrogenlanish reaksiyasi degidrotsiklanishga nisbatan
ko‗proq sodir bo‗ladi. Beshburchakli naftenlarni oltiburchakli naftenlarga
izomerlanish reaksiyasi parafinlarni aromatik uglevodorodlarga o‗tish
reaksiyasidan yengilroqdir.
Riforming jarayonida parafinlar birinchi navbatda olefinga, keyin naftenga
va so‗ngra aromatik uglevodorodga aylanadi.
Xomashyo tarkibidagi va riforming jarayonida hosil bo‗lgan alkilaromatik
uglevodorodlar izomerlanish va zichlanish reaksiyalariga o‗tishi mumkin.
251
Masalan, m-ksilol qisman va n-ksilol va toluolga o‗tadi; olingan katalizatni
qoldiq qismi ko‗payadi.
