54
haqida keyinroq bafurja to‗xtalib o‗tamiz. Neft tarkibiga kiruvchi ko‗pgina
kimyoviy birikmalar uglevodorodlar deb atalib, uglerod va vodorodning aniq
kombinatsiyalaridan tashkil bo‗lgan bo‗ladi.
Neft tarkibida uglerod – 83 - 87%, vodorod - 11-15% ni tashkil etadi.
Qo‗shimcha birikmalar holida kislorod, azot va oltingugurt bo‗lishi mumkin.
Neft xom ashyosi va dastlabki haydash mahsulotida parafin, naften va aromatik
utlevodorodlar yoki ularning aralashmasi uchraydi.
Neft yer qobig‗ining 500—5000 metr chuqurligida joylashgan bo‗lib,
asosiy qismi 800—2500 metrdan nasoslar yordamida qazib olinadi. Neft
quduqdan chiqqanda dastlab undan neft, neftda erigan yoki birgalikda mavjud
bo‗lgan gazlarning bosimi ta‘sirida yer yuzasiga fontan holida otilib chiqadi.
Keyinchalik bosim pasayadi va neft kompressor orqali tortib olinadi. Qazib
olinayotgan 1tonna neft o‗zi bilan 50-100 m
3
gaz, 200-300 kg suv, 10-15 kg
mineral tuz va chiqindilarni birga olib chiqadi. Quduqlardan chiqqan (20—30 ta
yoki ba‘zan 80 tagacha quduqdan) neft bir joyga yig‗ilib hosil qilingan
aralashma tarkibidagi neft miqdori aniqlanadi. Neft bilan chiqqan gaz maxsus
qurilmalarda ajaratib olinadi. Bunda neftdagi suv 0,2—0,8% gacha, tuz esa 1
tonna neftda 0,8—1kg gacha kamayadi.
Neft mahsuloti tavsifi haqida so‗z yuritish uchun aniq birikmalarni
fraksiyalar deb nomlanuvchi guruhlarga kiritish maqsadga muvofiq bo‗ladi.
Fraksiya (yoki pogon) aniq ikki harorat orlag‗ida qaynaydigan barcha
birikmalarni jamlaydi. Bu haroratlar fraksiyalarning qaynash chegarasi yoki
qaynab bug‗lanish oralig‗i deb ataladi. Odatda neft quyidagi 2.1 jadvalda
keltirilgan asosiy fraksiyalarga ega:
