71
olmaydi. Neftni qayta ishlaydigan zavodlarga zamonaviy qurilmalar va katta
unumdorlikda ishlab chiqarish jihozlar loyihalanadi,
shuning uchun ular
tejamkor bo‗ladi. NQIZlariga yetishmaydigan mahsulotlar boshqa regionlardan
tashib keltiriladi.
Neftni qayta ishlaydigan zavodlarning asosiy beshta turi mavjud:
-yoqilg‗i neft juda chuqur ishlanmaydi;
-yoqilg‗i neft chuqur qayta
ishlanadi;
-yoqilg‗i-neftkimyoviy neft chuqur ishlanadi va neftkimyo mahsulotlarni
ishlab chiqaradi;
-yoqilg‗i-moyli;
-energiya - neftkimyoviy.
Birinchi turdagi zavodlarda asosan har xil turdagi yoqilg‗ilar ishlab
chiqariladi. Neftni chuqur bo‗lmagan qayta ishlash natijasida 35%dan ko‗proq
tiniq neft mahsulotlari qolganlari yonilg‗i mazutlar olinadi.
Chuqur qayta
ishlashda teskari nisbatlar olinadi. Bunga erishish uchun neft ikkilamchi qayta
ishlashdan o‗tkaziladi, katalitik kreking,
kokslash, gidravlik kreking va
boshqalar qo‗llaniladi.
Yoqilg‗i – neftkimyoviy turidagi zavodlarda faqatgina yoqilg‗i
ishlanmasdan, neftkimyo sanoati mahsulotlari ham ishlab chiqariladi.
Xomashyolar sifatida neftni chuqur ishlash natijasida olingan gazlardan yoki
neftni birlamchi haydashdagi benzinlar va kerosin-dizel fraksiyalaridan
foydalaniladi.
Yoqilg‗i-moylarni ishlab chiqaradigan zavodlarda yog‗lar bilan birgalikda
moylarni
keng assortimentlari, parafinlar, bitum va boshqa mahsulotlar ishlab
chiqariladi.
Energiya-kimyoviy turdagi zavodlar issiqlik elektr stansiyalarida (IES) yoki
unga yaqin joyda quriladi. Bunday turdagi zavodlarda
neftni qayta ishlashga
haydashda benzin, kerosin va dizel fraksiyalari olinadi, mazut esa yoqilg‗i
72
sifatida IESga haydaladi. Tiniq neft mahsulotlaridan neft-kimyo mahsulotlarini
ishlab chiqarishda xom-ashyo sifatida foydalaniladi.
