Deemulsiyani shakllantiradigan va barqarorlashtiradigan modda –
emulgator deyiladi; barqaror deemulsiyada adsorbsiya pardasini sirtini
parchalaydigan modda – deemulgator deyiladi.
Emulgator – neftni qutbli moddasi hisoblanadi. Qaysiki, bunday
moddalarga smolalar, asfaltenlar, asfaltogenli kislotalar va ularni angidridlari,
neftli kislotaning tuzlari hamda har xil organik aralashmalari kiradi. Barqaror
deemulsiyani paydo bo‗lishida har xil qattiq uglevodorodlar – neftning
parafinlar va serezinlari qatnashadi. Deemulsiyalarning shakllanishi katta
darajada emulgatorning xossalariga bog‗liq bo‗ladi: gidrofob xossalariga ega
bo‗lgan emulgatorlar С/Н turidagi deemulsiyani hosil qiladi, gidrofil
emulgatorlari esa – Н/С turidagi gidrofilli deemulsiyani hosil qiladi.
Shunday qilib, emulgatorlar shunday turdagi deemulsiyalarni hosil qiladi
qaysiki, emulgatorni turiga mos Kon amaliyotida ko‗pincha gidrofob
deemulsiya shakllanadi ya‘ni, bunday holatda emulgator sifatida neftda
eriydigan smolali-asfaltenli modda, organik kislota tuzlari hisoblanadi hamda
judda kichik loyli zarralar, metallarni oksidlar va boshqalar. Bu moddalar neft-
135
suv bo‗limi sirtida adsorbsiyalanadi, neft tomonidagi qatlam sirtiga tushadi va
suv zarrachasining atrofida mustahkam qoplama hosil qiladi.
Teskarisiga ya‘ni, suvda yaxshi eriydigan va uglevodorodlarda yomon
eriydigan ishqorli metallar turidagi gidrofilli emulgatorlar neftli kislotalarda suv
fazasi tomonidan qatlam yuzalariga adsorbsiyalanadi, neft tomchilarini o‗rab
oladi va gidrofilli neftli deemulsiyani shakllanishiga olib keladi.
Neft emulsiyalarini parchalashda boshqa turdagi deemulgatorlar ya‘ni,
sintetik ko‗rinishdagi SFM qo‗llanilganda neftlarda tabiiy emulgatorlarda
nisbatan yuqori sirt faolligiga ega bo‗ladi hamda natijali bo‗ladi:
1) suv globuli emulgatori yuzasidan adsorbsiyali siqib chiqarish,
deemulsiyani barqarorlashtiruvchi;
2) qarshi turdagi nobarqaror deemulsiyani hosil qilish;
3)adsorbsiya pardasida kimyoviy erishi.
Suv globulining yuzasida tuzilma-mexanik mustahkamli gidrofilli
adsorbsiyali qatlam hosil bo‗ladi ya‘ni, suv-neft deemulsiyasining destabillashi
sodir bo‗ladi. Mustahkam deemulsiyadan nomustahkam deemulsiyani paydo
bo‗lishi, keyin esa suvning yirik globullari yengil koalessirlanadi va dispersli
muhitdan cho‗kadi. Beqarorlansizlanishni bosqichi neftni suvsizlantirishni va
tuzsizlantirishni limitli umumiy jarayoni hisoblanadi.
U o‗z navbatida ikki bosqichdan iborat:
а) deemulsiya yuzasiga deemulgatorni yetkazish ya‘ni, tashish bosqichi –
diffuziya jarayoni hisoblanadi;
b) neft emulgatori bilan shakllangan bronlashgan qoplamani parchalash
yoki kinetik bosqich.
Neftni suvsizlantirish va tuzsizlantirish qurilmalarida suv eritmali, suv-
neft-eritmali va neft-eritmali deemulgatorlar keng qo‗llaniladi. Eng oxirgisi eng
afzal hisoblanadi:
-ular neftda yengil aralashadi (kuchsiz aralashishi), v kam darajada suv
bilan yuviladi va oqova suvlarni kam ifloslantiradi;
-uni sarfi amaliyotda neftni suvlanishiga bog‗liq emas;
136
-neftning tarkibida qolib barqaror mustahkam deemulsiyani --shakllanishi
va ularni eskirishini ogohlantiradi;
-metall korroziyasini ingibirlash xossasiga ega bo‗ladi;
-past haroratli qotishga ega yengil harakatchan suyuqlik bo‗lib, eritgichsiz
qo‗llaniladi hamda tashish va dozirovka qilishga qulay hisoblanadi;
Neftni erituvchi deemulgatorning eritgichi sifatida pastmolekulyar spirtlar
(metilli, izopropilli va boshqalar), aromatik uglevodorodlar va ularning har
nisbatdagi aralashmalari qo‗llaniladi.
Suv eritmali deemulgatorlar 1-2%-li suvli eritmalar ko‗rinishida
qo‗llaniladi. Ular drenaj suvlari ta‘sirida qisman yuviladi va tuzsizlantirishda
sarf oshirib yuboradi.
Zamonaviy turdagi deemulgatorlarga quyidagi asosiy talab qo‗yiladi:
-ular maksimal yuqori dedeemulsiyalash faolligiga ega bo‗lishi, biologik
jihatdan yengil yoyiluvchan (agar suvda eruvchan), zararsiz, arzon, yetarlicha
bo‗lishi;
-bakteritsidli faollikka ega bo‗lmasligi (oqava suvni biologik tozalash
samarasi bog‗liq) va metallarni korroziyaga keltirmasligi.
Bu talablarga to‗liq javob beradi va shuning uchun neiogenli
deemulgatorlar keng qo‗llaniladi. Ular oldin qo‗llanilgan ionoaktiv
deemulgatorlarni to‗liq siqib chiqargan. Ularning sarfi qurilmalarda neftni
tuzsizlantirishda o‗nlab kg/t.ni tashkil qiladi. Chunki, ular biologik jihatdan
yoyilmaydi, shuning uchun uni qo‗llash suv havzalarini ifloslanishga olib
kelgan. Neiogenli SFM suvli eritmalarda ionlarga tushmaydi. Ular alkil oksidini
(etilen yoki propilen) harakatchan vodorod atomi bilan organik biriktirish orqali
olinadi, uning tarkibida har xil funksional guruhlar mavjud ya‘ni karboksil‘,
gidroksil‘, aminli, amidli va boshqalar.
Shunday birikmalar sifatida eng ko‗p qo‗llaniladigan organik kislotalar,
spirtlar, fenollar, murakkab efirlar, aminlar va amidli kislotalar hisoblanadi.
SFMlarning gidrofoblik xossasi unga polioksipropilen zanjirini biriktirish orqali
rostlanadi. Uni SFMlarda eruvchanligi uzaytirilganda suvdagi eruvchanligi
137
pasayadi, molekulyar massasi 1000 dan katta bo‗lganda amalda suvda erimaydi.
Sanoatdagi deemulgatorlarning har xil molekulyar massaning polimerlarining
aralashmasi odatda individual modda hisoblanmaydi. Mamlakatimizda va
xorijda sanoat deemulgatorlar sifatida quyidagi oksialkenlashtirilgan organik
birikmalardan foydalaniladi.
Bu yerda: R — alkilli qoldiq, tarkibida 9.10 uglerod atomlari, p - 10.12
|
