Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Faoliyat mazmuni 
Ta’lim 
O‘QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI 
shakli Ish 
bosqichlari 
va vaqti 
O‘qituvchining 
O‘quvchi- 
ning 
O‘quv 
mashg‘ulo 
-tiga kirish 
(5 daqiqa) 
Tashkiliy qism: 
O‘quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarligi va 
davomatini tekshirish 
Mashg‘ulotga 
tayyorlanadi 
Tayanch bilimlarni faollashtirish 
1.Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda 
o‘tilgan mavzu bo‘yicha o‘quvchilarga tezkor 
savol-javob 
metodidan foydalangan 
holda 
o‘tilgan mavzu yuzasidan savol-javob o‘tkaziladi 
va o‘quvchilar diqqati jamlab olinadi (1-ilova) 
Maqsad va vazifalarni belgilanishi 
2.Mashg‘ulotning nomi, rejasi, maqsad va 
o‘qitish natijalari bilan tanishtiriladi; 3.Mashg‘ulot
guruhli 
birgalikda
O‘rganish 
shaklida O‘tkazilishini va baholash mezonlarini 
ma’lum qiladi (2-ilova); 
Ta’lim oluvchining bilimlarini faollashtirish 
4.Tezkor so‘rov, savol-javob, 
aqliy hujum 
texnikalari orqali bilimlarni faollashtiradi; 
Yangi o‘quv metodlari bayoni: 
5. 
Nazariy mashg‘ulotlarning rejasi va tuzilishiga 
muofiq, o‘qitish jarayonini tashkil etish bo‘yicha 
xarakatlar tartibini bayon etadi. 
6. 
Mavzu bo‘yicha PowerPoint tartibida namoish va 
sharxlar bilan mavzu bo‘yicha asosiy nazariy 
holatlarni bayon qiladi 
Yangi o‘quv materialini mustahkamlash 
7.Mustahkamlash uchun savollar beriladi. 
Savollarga 
javob 
beradilar 
Yozib 
oladilar 
2. Asosiy 
bosqich 
(65 
daqiqa) 
Guruhlarga 
bO‘linadilar. 
Javob 
beradilar 
Diqqat 
qiladilar 
Guruhlarda 
ishlaydilar 
Fikr 
almashadilar 
3. 
Yakuniy 
bosqich 
(10 daqiqa) 
. 
Mashg‘ulot yakuni: 
1.O‘tilgan mavzu umumlashtiriladi, faol ishtirok 
etgan o‘quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va 
rag‘batlantiradi; 
Uyga vazifa berilishi: 
O‘z- O‘zini 
O‘zaro 
baholashni 
O‘tkazadilar. 
Mustaqil 
ishlash 
uchun 
adabiyotlar 
bilan 
tanishtiriladi; 
2.Kelgusi mashg‘ulotga vazifa va uni bajarish 
yuzasidan yo‘riqnoma beriladi 
Topshiriqni 
yozadilar 
Maxsus fan o‘qituvchisi: 
Mamaradjabova Xurshida 

O‘tilgan mavzularni takrorlash: 
O‘tgan dars 
yuzasidan tezkor savol-javob 
metodidan 
foydalanib savol-javob O‘tkaziladi 
1 Kompyuter jinoyatchiligi statistikasi 
2 Kredit-moliya sohasidagi Kompyuter jinoyatchiligi 
3 Bank xizmati va moliya amallari sohasi 
1-ilova 

Baholash mezoni 
Guruhda ishlashni baholash jadvali 2-ilova 
Guruh 
Javobning 
aniqligi va 
toliqligi (2- 
5 ball) 
Taqdim etilgan 
axborot 
yaqqolligi (2-5 
ball) 
Guruhning 
har bir 
a’zosi 
faolligi (2-5 
ball) 
Umumiy 
ball miqdori 
(2+3+4) 
Baho 
(5/4) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
2 
Har bir guruh mezonlar bo‘yicha ballarni jamlab, boshqa guruhlar chiqishini 
baholaydi. Guruh olgan baho guruhning har bir a’zosi bahosini belgilab boradi: 
5 ball - «a’lo»; 4– «yaxshi»; 3 – «qoniqarli»; 2 ball – «qoniqarsiz». 
Dars yakuni O‘qituvchi O‘tgan yangi mavzu bO‘yicha tushunmagan savollarga 
javob beradi,darsni mustahkamlashdagi O‘quvchilar javobini muhokama qilib, 
O‘quvchilar bilimini baholaydi va darsni yakunlaydi. 
Darsga faol ishtirok etgan O‘quvchilarni O‘qituvchi baholaydi 
O‘quvchilar faoliyatini baholash mezonlari 
86-100 % 
5 baho “a`lo” 
71 - 85% 
4 baho “yaxshi” 
55 – 70% 
3 baho «qoniqarli» 

Yangi mavzu bayoni 
№-_8_-Mavzu: Tashkiliy axborot himoyasi 
Reja: 
1. 
Axborot himoyasi 
2. 
Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash 
3. 
Axborot xavfsizligini ta’minlash 
1 Axborot himoyasi 
Axborot himoyasi - axborot xavfsizligini ta’minlashga karatilgan 
tadbirlar, uslublar va vositalar majmuasidan iborat. Shu bilan birga, axborotni 
tO‘laligi, kompyuter ashyolari va unda saqlanayotgan dasturlar hamda 
ma’lumotlarga ruxsatsiz kirishning oldini olish, kompyuterlardagi dasturlardan 
ruxsatsiz foydalanishning oldini olish kabi vazifalarni bajaradi. 
Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash deb foydalanuvchilarni 
ruxsatsiz tarmoq, elementlari va zahiralariga egalik qilishni man etishdagi 
texnik, dasturiy va kriptografik usul va vositalar, hamda tashkiliy tadbirlarga 
aytiladi. 
Tashkiliy himoyalash vositalari — bu talekommunikasiya uskunalarining 
yaratilishi va qO‘llanishi jarayonida qabO‘l qilingan tashkiliy- texnikaviy va 
tashkiliyxuquqiy tadbirlardir. 
Axloqiy va odobiy himoyalash vositalari — bu hisoblash texnikasini rivojlanishi 
oqibatida paydo bO‘ladigan tartib va kelishuvlardir. Ushbu tartiblar qonun darajasida 
bO‘lmasada, uni tan olmaslik foydalanuvchilarni obrO‘siga ziyon yetkazishi mumkin. 
Qonuniy himoyalash vositalari — bu davlat tomonidan ishlab chiqilgan 
xuquqiy hujjatlar sanaladi. Ular bsvosita axborotlardan foydalanish, qayta 
ishlash va uzatishni tartiblashtiradi va ushbu qoidalarni buzuvchilarning 
mas’uliyatlarini aniqlab beradi. 
Axborot xavfsizligini ta’minlash. Axborot xavfsizligini ta’minlash – bu 
foydalanuvchining axborotlarini himoyalashga quyilgan me’yor va talablarni 
bajarishidir. 
2 Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash 
AXni ta’minlash muammosiga ikkita yondashuv mavjuddir: «fragmentar» va 
kompleksli. 
«Fragmentar» yondashuv mavjud shart-sharoitlarda aniq belgilangan tahdidlarga 
qarshi aks ta’sir kO‘rsatishga qaratilgan. Bunday yondashuvni amalga oshirishga 
misol sifatida kirishni boshqarishning ayrim vositalarini, ixtisoslashgan 
antivirusli dasturlarni keltirish mumkin. 
Bunday yondashuvning afzal tomoni shundaki, bunda aniq tahdid bexato tanlab 
olinadi. Uning sezilarli kamchiligi esa axborotlarga ishlov berishning yagona 
himoyalangan muhiti yO‘qligidadir. 

Kompleks yondashuv AXda axborotlarga ishlov berishning himoyalangan muhi-
tini yaratishga qaratilgan bO‘lib, bu muhit tahdidlarga qarshi aks ta’sirning turli 
xil choratadbirlarini yagona kompleksga birlashtiradi. Axborotlarga ishlov 
berishning himoyalangan muhitini tashkil etish AXni ma’lum darajada 
kafolatlash imkonini beradi, bu esa kompleks yondashuvning shubhasiz 
afzalligidan dalolatdir. Bu yondashuvning kamchiliklari quyidagilardan iborat: 
AX foydalanuvchilarining harakat erkinligi cheklanganligi, himoya vositala-rini 
O‘rnatish va sozlashdagi xatoliklarga yuqori darajadagi sezgirlik, boshqarish-
ning murakkabligi. 
Xavfsizlik siyosati ma’muriy-tashkiliy choralar, jismoniy va dasturiy-texnik 
vositalar yordamida amalga oshiriladi hamda himoya tizimi arxitektu-rasini 
belgilab beradi. Har bir muayyan tashkilot uchun xavfsizlik siyosati maxsus 
ishlab chiqilishi hamda undagi axborot ustida ishlashning aniq texno-logiyasi va 
qO‘llanayotgan dasturiy, texnik vositalarga bog‘liq bO‘lishi kerak. 
Xavfsizlik siyosati tizim obyektlariga murojaat qilish tartibini belgi-lab beruvchi 
kirishni boshqarish usuli bilan belgilanadi. Xavfsizlik siyosati-ning ikkita asosiy 
turi farqlanadi: saylanma va vakolatli. 
Saylanma xavfsizlik siyosati murojaatni boshqarishning tanlanadigan usuliga 
asoslanadi. Vakolatli xavfsizlik siyosati administrator tomonidan taqdim 
etiladigan kO‘plab ruxsat etilgan kirish munosabatlarini bildiradi. Odatda 
saylanma murojaat boshqaruvi xususiyatlarini tavsif etishda murojaat matrisasi 
asosidagi matematik modeldan foydalaniladi. 
3 Axborot xavfsizligini ta’minlash 
Kirish matrisasi bu shunday matrisaki, unda ustun tizim obyektiga, satr esa 
uning subyektiga tO‘g‘ri keladi. Matrisaning ustun va satr kesishgan joyida 
subyektning obyektga ruxsat etilgan murojaat qilish turi kO‘rsatiladi. Odatda 
obyektning subyektga «qO‘yishga murojaat», «yozishga murojaat», 
«ijroga murojaat» va h.k. kabi turlari qO‘llanadi. Kirish matrisasi kirishni 
boshqarish tizimlarini modellashtirishdagi eng sodda yondashuv hisoblanadi. 
Biroq u ancha murakkab modellar uchun asos vazifasini ham O‘taydi. 
Kompyuter tizimlari xavfsizligini ta’minlash choralari ularni amalga 
oshirish 
usullari 
bO‘yicha quyidagi guruhlarga bO‘linadi: huquqiy 
(qonunchilik); axloqiytarbiyaviy; ma’muriy;jismoniy;texnikdasturiy. 
Sanab O‘tilgan AX xavfsizligi choralarini axborot himoyasi yO‘lida 
ketma-ket qO‘yilgan tO‘siq yoki chegaralar sifatida olib qarash mumkin. 
Himoya qilinayotgan axborotlarga yetib borish uchun, ketma-ket bir nechta 
himoya chegaralarini bosib O‘tish lozim bO‘ladi. 
Axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalari 
Zamonaviy axborot - kommunikasiyalar texnologiyalarining yutuklari 
himoya uslublarining bir kator zaruriy instrumental vositalarini yaratish 
imkonini berdi. 

Axborotlarni himoyalovchi instrumental vositalar deganda dasturlash, 
dasturiy - apparatli va apparatli vositalar tushuniladi. Ularning funksional 
tuldirilishi xavfsizlik xizmatlari oldiga kuyilgan axborotlarni himoyalash 
masalalarini yechishda samaralidir. Hozirgi kunda tarmoq xavfsizligini nazorat 
kilish texnik vositalarining juda keng spektri ishlab chikarilgan. 
Mustahkamlash uchun topshiriqlar 
1 
Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash 
2 
Tashkiliy himoyalash vositalari 
3 
Qonuniy himoyalash vositalari 
4 
Axborot xavfsizligini ta’minlash 
Uyga vazifa 
1. 
Axborot himoyasi 
2. 
Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash 
3. 
Axborot xavfsizligini ta’minlash 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. 
Axborot 
texnologiyasi. 
Axborotlarni 
kriptografik 
muxofazasi. 
Ma’lumotlarni shifrlash algoritmi” O‘zbekiston Davlat standarti. O‘zDSt 
1105:2006 

Vizual-didaktik resurslar 

“Tasdiqlayman” 
Ishlab chiqarish ta’limi 
bo‘yicha direktor o‘rinbosari: 
S.Ravshanov 
Dars o‘tiladigan guruh 
Mashg‘ulot o‘tkaziladigan sana
№ 9 -Mavzu: 
Axborot xavfsizligi huquqi 
O‘quv mashg‘ulotining ta’lim texnologiyasi modeli

Download 8,39 Mb.