53
rо‘zg‘or buyumlari, masalan, choynak, eshik qulfi, muzlatgich singarilardan tortib,
ijtimoiy ahamiyatga ega bо‘lgan texnik vositalar, masalan, kо‘cha chiroqlari,
eskalatorlar, avtomobil tо‘xtash joylari (parkovka) va shahar
xavfsizlik
xizmatlarigacha, yoki tibbiyotda qо‘llaniladigan yuqori
texnologik qurilmalar -
masalan, kardiostimulyatorlardan boshlab, ishlab chiqarish jarayonlarini
boshqarishgacha bо‘lgan barcha-barcha jabhalarni internet bilan qamrab olish
kо‘zda tutilgan. Bunda, mazkur sohalarning internet qamrovi inson ishtirokini
istisno qilishi, ya’ni, buyumlar inson ishtirokisiz ham internet orqali о‘zaro
“muloqot” qilishi nazarda tutiladi. “Buyumlar internet” deyilishning sababi ham
shunda.
Qayd etish joizki, buyumlar orasida internet orqali
muloqotga kirishgan eng
birinchi buyum bu yana о‘sha Massachusets texnologik instituti bitiruvchisi Jon
Romkining tosteri bо‘lgan edi. 1990-yilda Romki TCP/IP protokoli orqali ushbu
buyumni tarmoqqa ulagan va undan masofadan turib foydalanishga kirishgan. 2008-
yilda esa internet endi haqiqatan ham “buyumlarniki” bо‘lib qoldi. Chunki, о‘sha
yili internetga ulangan buyumlar soni internetga ulangan insonlar sonidan oshib
ketgan edi. Bu raqam borgan sari о‘sishda davom etdi va 2018-yilga kelib, jahon
bо‘ylab tarmoqqa ulangan buyumlar soni endilikda telefonlar sonidan ham о‘zib
ketgani iddao qilinmoqda.
Insonzotni buyumlarni internetga ulash va ularni boshqarishda internetdan
foydalanishga undaydigan ikki xil omil mavjud. Birinchisi va eng dastlab namoyon
bо‘lgani bu - erinchoqlikdir. о‘sha Romki ham tosterni о‘rnidan turmay,
yotgan
joyida ishga tushirib, tayyor nonushtaga chiqishni maqsad qilgan bо‘lsa kerak.
Tasavvur qiling, siz oshxona buyumlaringizni internetga ulaysiz va kun
tartibingizdan kelib chiqib, ularga qandaydir ssenariylar yuklab qо‘yasiz. Ular esa,
internet orqali о‘zaro muloqot qilib, sizga masalan, ertalabki soat 6-00 ga avvaldan
choy qaynatib turadi, deraza pardalarini kо‘taradi, xonani shamollatib, televizorni
kerakli kanalga qо‘yib yoqib qо‘yadi.
Ikkinchi jihat esa ancha jiddiy va u xavfsizlik masalalari bilan bog‘liq. Tayinki,
ayniqsa ayollar kо‘p bora allaqachon uydan chiqib bо‘lib, keyin miyasiga “lop” etib
uradigan “dazmolni о‘chirmay chiqqan bо‘lsam-a” - degan holatga tushishgan.
Ba’zilar esa, uyda suv toshitib yuborib, pastki qavatdagi qо‘shnilarni ham qiynab
qо‘ygan holatlar bо‘lgan. Buyumlarni internetga ulash bunday salbiy holatlarni
oldini olishga va kishiga xotirjamlik bag‘ishlashga ham xizmat qiladi. О‘sha
dazmolni basharti о‘chirmay chiqqan bо‘lsangiz ham, uni masofadan turib,
telefoningiz orqali о‘chirib qо‘yishingiz mumkin. Yoki, shunday ssenariy qilasizki,
dazmolga aytaylik ikki daqiqadan kо‘p qо‘l tekkizilmasa, avtomatik ravishda о‘zini-
о‘zi tokdan о‘chirsin.
Suv toshib ketsa ham, bu jarayonni qayd etgan datchiklar
internet orqali uyga kiraverishdagi quvurdagi ventilni yopishga buyruq berishi
mumkin. Bundan albatta siz ham bexabar qolmaysiz (chunki, datchik sizga internet
orqali muloqotga chiqib, suv toshigani haqida xabar beradi; shu bilan birga, ventil
ham sizga aloqaga chiqib, suvni kirishdan berkitganini “aytadi”).
Bular oddiy, maishiy misollar.
Masalan, buyumlar internetiga ulangan kamerani xonadoningiz oldiga
о‘rnatsangiz, uyingizga “chaqirilmagan mehmon” kelishi bilan u о‘z о‘zidan ishga
54
tushib, poygakdagi insonni suratga yoki videoga tushiradi va sizga yuboradi. Agar,
о‘sha begona shaxs eshikni ochishga urinsa bu haqida ham kamera eshik qulfiga
xabar berib, qо‘shimcha himoya vositalarini ishga jalb qilishi va hatto “02” ga о‘zi
qо‘ng‘iroq qilishi mumkin. Bularning barchasi inson ishtirokisiz, buyumlarning о‘zi
tomonidan internet orqali bajariladi. Energiya tejamkorligi borasida ham buyumlar
interneti yaxshi samara berishi mumkin.
Masalan, siz xonada bо‘lgan paytingizda, konditsioner sensori sizning
borligingizni о‘zi sezib, о‘zi ishga tushadi va sovita boshlaydi.
Isitish va yoritish
tizimini ham shunday sozlash mumkin. Xullas, bu borada buyumlar interneti
insonga juda kо‘p imkoniyatlar taqdim etadi va ulardan qanday foydalanish odatda
insonning о‘z fantaziya darajasi bilan cheklanadi xolos.
Yuqorida aytgan jarayon, ya’ni, buyumlar internetini xonadonda qо‘llash
hozirda “Aqlli uy” deb nomlanadigan tushuncha ostiga birlashtirilgan. Bu
jarayonning nisbatan yirikroq va muhimroq kо‘rinishi “Aqlli shahar”
konsepsiyasida namoyon bо‘lishi mumkin. Masalan, bunda shaharning ijtimoiy
ahamiyatga ega muhim qismlari “transport vositalari, svetoforlar, xavfsizlik
tizimlari va ho kazolarning texnik vositalarini ham buyumlar internetiga ulash
mumkin. Masalan, svetoforlar va avtomobilingiz internet orqali muloqot qilsa, sizga
mashinangizdagi sensorli ekran shaharning qaysi kо‘chalari tirband va qaysi
kо‘chalari nisbatan holi ekanini kо‘rsatib borishi mumkin. Ofisingiz ham “aqlli ofis”
tizimida loyihalangan bо‘lsa, masalan, mashinangiz ofisga yetishga ikki daqiqa
qolganda о‘zi internet orqali xonangizdagi chiroqqa, konditsionerga, noutbukka
sizning kelishingiz haqida xabar beradi. Ular esa ishga tushib, xonaga kirishingizga
tayyor turadi. Sizga bu gaplar ertakdek tuyulayotgan bо‘lishi mumkin. Lekin,
ishoning, bu kо‘z о‘ngimizda bо‘lib turgan reallikdir. Sizga bu hali uzoq kelajakdek
ham tuyulishi mumkin. Biroq, bir paytlar ota-bobolarimiz ot-aravalar zamonasidan
avtomobillar davriga qadam qо‘yishganidek, endi
biz ham oddiy buyumlardan
internet orqali о‘zaro muloqot qila oladigan «aqlli» buyumlar zamonasiga kirib
kelmoqdamiz.
2.6-rasm. Internet of Things
konsepsiyasi
55
Hozirda buyumlar interneti istiqboli porloq bozor bо‘lishi bilan birgalikda, bu
bozorni shiddat bilan rivojlanishdan tо‘sib turgan ayrim muammolar mavjud.
Birinchidan, hali buyumlarni internet orqali о‘zaro muloqot qilishi uchun yagona
xalqaro standartning ishlab chiqilmagani. Natijada, buyumlarni internetga ulash
imkonini beradigan qilib chiqarayotgan aksar ishlab chiqaruvchilar о‘z bizneslarini
himoya
qilish maqsadida, mahsulotlarni qandaydir xos yopiq protokollarda
ishlaydigan qilib, ichki standartlar asosida chiqarishmoqda. Bu esa, uydagi hamma
internet buyumlarni faqat о‘sha firmadan olishga majbur qilishga mо‘ljallangan.
Lekin bu hol uzoqqa bormasligi aniq. Chunki, bozor bunday о‘yinlarni yoqtirmaydi.
Lekin, buyumlarning internet tilini standartlashtirishga qaratilgan dastlabki
muvaffaqiyatli urinishlar allaqachon mavjud. Masalan, hozirda kо‘plab ishlab
chiqaruvchilar WEB Z.0 texnologiyasiga bog‘lana oladigan buyumlarni ishlab
chiqarishga о‘tishgan. Buyumlar internetining ommalashishiga hozircha tо‘sqinlik
qilayotgan eng katta omil esa, internetli buyumlarning hozircha biroz qimmatligidir.
Biz yuqorida ta’riflagan «aqlli uy» sistemasidagi minimal tо‘plam, masalan, о‘zi
ishga tushadigan chiroq, eshik qulfi, kamera va suv toshishini aniqlovchi datchikdan
iborat tо‘plam о‘rtacha 200$ atrofida bо‘lib, sistemani yanada kengaytirish yana
ham xarajatlarning kо‘payishiga olib keladi. Lekin,
bir paytlar kompyuterlar
favqulodda qimmat bо‘lib, keyinchalik, masalan bir necha barobar arzon bо‘lib
ketgani singari, internetga ulana oladigan buyumlar ham tobora arzonlashishi tabiiy.
Chunki, buyog‘iga ishlab chiqaruvchilar orasida raqobat aynan shu yо‘nalishda
ketadi. Axir, “Artel” konditsionerining ham reklamasida uning WI-fi bilan ishlashi
bejizga urg‘u bilan ta’kidlanmagan.
