131
boshlandi. Bundan biroz
avvalroq, XTI tomonidan IS-95 (tijo-
rat nomi
cdmaOne) standarti tasdiqlandi va bu standart M.1073
MSE-R spetsifikatsiyalar tarkibiga kirdi. cdmaOne tizimi Uolsh
funksiyasi, ya’ni 64 ta kodli psevdo tasodifiy ketma-ketliklar
yordamida spektrni to‘g‘ridan to‘g‘ri kengaytirilishi
(ingl. Direct
Spread CDMA DS-CDMA) usuli asosida qurilgan edi. Bu tizimda
9,6kbit/sek tezlikka ega bo‘lgan, shakllantirilgan signal butun po-
losa bo‘ylab
kengaytirilib, 1,2288Mchip/sek chip tezligida uzatilar
edi. cdmaOne standarti asosida qurilgan, turg‘un va harakatdagi
aloqa xizmatlarini ko‘rsatadigan sotali tarmoqlar soni keskin orta
boshladi va 2000-yilga kelib dunyodagi sotali aloqa abonentlari
umumiy sonining qariyb 15 foizini tashkil qildi [15]. cdmaOne
tizimi asosan nutqni uzatish sifatini oshirish va katta sig‘imli tar-
moqlarni qurish talab etilgan hollarda qo‘llanildi.
1990-yildan boshlab HTI hamda ETSI (Yevropa), ARIB (Ya-
poniya), ANSI (AQSH) mintaqaviy standartlashtirish tashkilotlari
tomonidan butun dunyoda 3 avlodga (3G)
mansub sotali alo-
qa standartini yaratish uchun yagona (umumiy) talablarni ishlab
chiqish bo‘yicha ishlar boshlandi. Bu talablar 3G tizimlarining
minimal mezonlari to‘plami sifatida kiritildi va ko‘p va’dalar be-
ruvchi “IMT-2000 dasturi”
(ingl. International Mobile Telecom-
munications – “
Xalqaro mobil aloqa”) nomini oldi. Ammo uchin-
chi avlod darajasida yagona aloqa standartini yaratish maqsadiga
amalda erishib bo‘lmadi va natijada “Uchinchi avlod mobil aloqa
tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha hamkorlik dasturi” (3GPP)
tomonidan GSM tarmoqlarini 3G tomonga evolyutsion yo‘l
bilan
rivojlantirish maqsadida UMTS standarti ishlab chiqildi. Parallel
ravishda boshqa — 3GPP-2 hamkorlik dasturi tomonidan cdma-
One standartini 3 avlod sari rivojlantirish maqsadida CDMA-2000
standarti yaratildi va bu standart, asosan, Amerika bozori uchun
mo‘ljallandi. UMTS va CDMAlardan tashqari 3G texnologiyala-
riga FOMA (Yaponiya) va TD-SCDMA (Xitoy)
tizimlari, shu-
ningdek, UMTS standartining vaqtli dupleks (TDD) asosidagi
TD- CDMA versiyasi ham kiritildi.
132
XXI asr boshlariga kelib esa telekommunikatsiya sanoatida yan-
gi – to‘rtinchi avlod texnologiyalarini yaratish zarurati ta’kidlandi
va yana mobil aloqaning yagona global standartini yaratish g‘oya-
si ilgari surildi. Natijada, mutaxassislarning fikricha, shu g‘oyani
amalga oshirish uchun yetarlicha salohiyatga ega bo‘lgan
mobil
aloqaning LTE texnologiyasi paydo bo‘ldi.
Bo‘lim xulosasida shuni qo‘shimcha qilish lozimki, mobil
tizimlarining rivojlanishi makrosotali tarmoqlardan mikrosotali va
pikosota/femtosotali tarmoqlar tuzilmalariga o‘tish yo‘lidan ham
bormoqda. Bunday tarmoqlardan foydalanish zich qurilishli va
yopiq zonali (ofislar, yer osti avtomobil turar joylarida va bosh-
qalarda) shahar tumanlarida abonentlarga xizmat ko‘rsatishga im-
kon beradi. Mikrosotali tizimlarni qurish prinsiplari makrosotali
tizimlarnikidan farqlanadi: ularda chastotaviy rejalashtirish mav-
jud emas, “xendover” ta’minlanmaydi va signal sathini o‘lchash
amalga oshirilmaydi.
