Jarayon ko'rsatgichlarining vaqt davomida o'zgarish xususiyati

Reaktorlarni konstruktiv alomatlarga asosan sinflash. Kimyoviy 
reaktorlar bir-biridan bir qator konstruktiv alomatlar bo'yicha farqlanadi, chunki 
bunday ko'rsatgichlar uskunalari hisoblash va tayyorlashga ta'sir ko'rsatadi. Ushbu 
printsipga asosan reaktorlar quyidagicha sinflanadi: idishsimon reaktorlar 
(avtoklavlar; reaktorlar-kameralar; tsilindrsimon vertikal va gorizontal konvertorlar 
va hokazo); kolonnali reaktorlar (nasadka va tarelka rusumidagi kolonnalar-
reaktorlar; katalizatorning qo'zg'olmas, harakatlanuvchi, mavhum qaynash qatlami 
bo'lgan katalitik reaktorlar; polkali reaktorlar); issiqlik almashgich rusumidagi 
reaktorlar; reaktsion pech rusumidagi reaktorlar (shaxtali, polkali, kamerali, 
aylanuvchi pechlar va hokazo). 
REAKTORLARNING TUZILISHI 
Berilgan neftkimyoviy jarayonni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan 
reaktor rusumini tanlashda quyidagi omillar hisobga olinadi: katalizatorni 
ishlatilishi, uning xossalari va sarfi; jarayonning termodinamik holati – kimyoviy 
reaktsiyani adiabatik, izotermik yoki politropik sharoitda olib borilishi; reaktsiya 
zonasida berilgan harorat rejimini ta'minlash uchun qo'llanilinadigan issiqlik 
almashinish uslublari; issiqlik tashuvchi agentlarning xossalari; jarayonni amalga 
oshirish rejimi (davriy yoki uzluksiz). 
Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasida katalitik jarayonlar uchun 
adiabatik reaktorlar, etilenning polimerlanishi uchun politropik rejimda ishlaydigan 
reaktorlar, izobutanni butilen bilan alkillashga mo'ljallangan reaktorlar, katalitik 
jarayonlar uchun harakatchan nasadkali reaktor bloklari, vakuum-distillyatlarni 
qayta ishlash uchun changsimon katalizatorli reaktorlar, katalitik kreking qurilmasi 
uchun reaktor-regenerator bloklari va boshqalar keng ishlatiladi. 
Sanoatda ishlatiladigan ba'zi reaktorlar bilan tanishib chiqamiz. Masalan, 
xom ashyo radial (ya'ni radius bo'ylab) harakat qiladigan katalitik riforming reaktori 
1-rasmda ko'rsatilgan. Ushbu reaktor qobiq 3 va elliptik ko'rinishidagi yuqorigi va
pastki tublardan iborat bo'lib, uning 

 
.1-rasm. Xom ashyo radial xarakat kiluvchi katalitik riforming reaktori:
1-xom ashyoning kirishi uchun shtutser; 2-xom ashyo taqsimlagichi; 3-qobiq; 4-quticha; 5-
reaktsiya mahsulotlari yig'gichi; 6-katalizatorni tushirish uchun shtutser; 7-reaktsiya mahsulotlarini 
tushirish uchun shtutser; 8-tayanch; 9-termopara uchun mufta; 10-tsilindrsi-mon stakan; 11-ko'p zonali 
termopara. Oqimlar: I-xom ashyo; II-reaktsiya mahsulotlari. 
ichki qismi 100 mm qalinlikdagi torkret-beton bilan qoplangan. Reaktorning 
chekkasi bo'ylab 60 ta vertikal qutichalar 4 joylashtirilgan bo'lib, ularning 
katalizatorga qaratilgan devorlari perforatsiya qilingan, ya'ni qo'tichalar devorlarida 
teshiklar ochilgan. Uskunaning o'qi bo'ylab reaktsiya mahsulotlarini tashqariga 
chiqarib turish uchun perforatsiya qilingan quvur sifatida tayyorlangan yig'gich 5 
joylashtirilgan. Yig'uvchi quvurning tashqi tomoni, katalizatorni quvurga kirib 
ketmasligi uchun, katta va mayda to'rlar bilan qoplangan. Xom ashyo reaktorning 
yuqori tomonida joylashgan taqsimlagich 2 ga beriladi va barcha perforatsiya 
qilingan qutichalar 4 ga kiradi, so'ngra radial yo'nalishda katalizator qatlamidan 
o'tib, yig'gich 5 da to'planadi va uskunaning pastki qismida joylashgan shtutser 7 
orqali tashqariga chiqariladi. 
Katalizator qatlamining yuqori qismida tsilindrsimon stakan 10 o'rnatilgan 
bo'lib, uskunani ishlatish jarayonida katalizator qatlamining cho'kishi yuz bergan 
paytda ham stakan katalizator qatlamiga botib turgan holatda bo'ladi, bunday 
sharoitda muhitning katalizator qatlami ustidan o'tishining oldi olinadi. Katalizatorni 
almashtirish paytida uni tushirish uchun uskunaning pastki tubida qiya shtutser 6 

ko'zda tutilgan. Reaktorning ichidagi haroratni nazorat qilish uchun uchta ko'p 
zonali termoparalar 11 o'rnatilgan. Qobiq devoridagi haroratni termoparalar 
yordamida nazorat qilish uchun uning yuzasiga muftalar
9 payvandlangan. 
Reaktorning ichki qismlarini ko'rib chiqish, montaj qilish va katalizatorni yuklash 
ishlari xom ashyoni kiritish uchun ko'zda tutilgan yuqorigi diametri 800 mm bo'lgan 
shtutser 1 orqali amalga oshiriladi. 
Xom ashyo aksial yo'nalish bilan harakat qiladigan dizel yonilg'isini 
gidrotozalash reaktori 19.2-rasmda ko'rsatilgan. Ushbu reaktor tashqi tomonidan 
izolyatsiya qilingan qobiq 3 dan iborat bo'lib, uning ichiga katalizatorning ikkita 
qatlami joylashtirilgan. Xom ashyo katalizator qatlamlari orqali tepadan pastga 
qarab harakat qiladi. Katalizatorning har bir qatlamini oqimning dinamik ta'siridan 
himoya qilish uchun chinnidan yasalgan sharlar qatlamidan foydalanilgan. 
Reaktorning yuqorigi qismida patrubkalari bo'lgan taqsimlovchi tarelka 1 o'rnatilgan 
bo'lib, uning tagiga filtrlovchi moslama 2 joylashtirilgan. Ushbu moslama 
katalizator qatlamiga botirilgan tsilindrsimon korzinalardan iborat. Korzinalar 
chiviqdan payvandlangan; ularning yon tomonlari va pastki qismi to'r bilan
qoplangan. Korzinalarning yuqorigi qismi ochiq.
2- rasm. Xom ashyo aksial xarakat qiluvchi dizel yonilg'isini gidrotozalash 
reaktori:
1-taqsimlovchi tarelka; 2-filtrlash moslamasi; 3-qobiq; 4-kolosnik panjarasi; 
5-bug'ni kirtish uchun kollektor; 6-chinnidan tayyorlangan sharlar; 7-
tayanch halqasi; 8-tayanch; 9,11-katalizatorni tushirish uchun shtutserlar; 
10,12-termoparalar. Oqimlar: I- xom ashyo; II-reaktsiya mahsulotlari. 
Korzinalarda va katalizatorning yuqorigi qismida korroziya mahsulotlari va 
mexanik qo'shimchalar ushlab qolinadi. 

Katalizatorning yuqorigi qatlami ikki qator to'r va chinni sharlar 
joylashtirilgan kolosnik panjara 4 yordamida ushlab turiladi. Katalizatorning 
yuqorigi va pastki qatlamlari oralig'idagi bo'shliqda bug'ni kiritish uchun kollektor 
5 bor. Reaktorning pastki qismida chinnidan yasalgan sharlar qatlami mavjud. 
Ushbu qatlam, birinchidan, katalizatorning pastki qatlami uchun tayanch hisoblansa, 
ikkinchidan, reaktsiya mahsulotlarini uskunadan bir me'yorda chiqarib turishga 
xizmat qiladi. Yuqorigi tubda ko'p zonali termoparalar 12 ni o'rnatish uchun uchta 
shtutser bor. Ushbu termoparalar yordamida katalizator qatlamidagi harorat 
maydonini va reaktorning o'rta qismidagi haroratni nazorat qilib turish mumkin. 
Yuqorigi qatlamdagi katalizatorni tushirish uchun uskuna devoridagi shtutser 11 
orqali, pastki qatlamdagi katalizatorni tashqariga chiqarish uchun esa pastki tubda 
joylashgan shtutser 9 yordamida amalga oshiriladi. Reaktordagi yuqorigi va pastki 
katalizator qatlamlari oralig'ida tuynuk o'rnatilgan. Xizmat ko'rsatish va ta'mirlash 
uchun qulaylik yaratish uchun uskunaning pastki qismida tutqichlar bor. 

Download 290,31 Kb.