Guruh: 314
Bajaradi: Adhamova I.
Tekshirdi: Yorqulov H.
SAMARQAND - 2014
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Ozuqalarning to‘yimliligini hazmlanish darajasiga qarab baholash.
REJA:
1.
Ozuqalarning hazmlanishini o‘rganishning ahamiyati.
2.
Hazmlanish va hazmlanish koeffitsenti to‘g‘risida tushuncha.
3.
To‘yimlik moddalrning hazmlanishini o‘rganish tajribalarini o‘tkazish tartibi.
4.
Hazmlanishga ta’sir qiluvchi omillar.
Hayvon organizmida kechadigan xayotiy jarayonlarni ta’minlashda
to‘yimlik moddalarning barchasi ishtirok etmaydi. Bunday holatning bo‘lishi
o‘tgan asr boshlaridayok hayvonlar ustida o‘tkazilgan tajribalardan aniq bo‘lgan
edi. Hayvon organizmi uchun to‘yimlik moddalarning ozuqa tarkibidan ajratilishi
va so‘rilish holatiga o‘tkazilishi hazmlash sistemasida amalga oshiriladi.
Ozuqa tarkibidagi to‘yimlik moddalarni hazmlash yuli bilan ajratib olish
kavshovchi va oddiy oshqozonga egalarda
bir xil bulmaydi.
Kavshovchi hayvonlarning oshqozon oldi bo‘limlarida kuchli va doimo
ta’sir qiluvchi mikroorganizmlar ozuqa tarkibidagi kletchatkani parchalashga va
ammiak azotlaridan mikrob oqsillarini suvda eruvchi vitaminlarni sintez qilishga
yordam beradi.
Oddiy oshqozonga ega bo‘lganlarda esa bunday holat yuk yoki juda
cheklangan. Bu hayvonlarda to‘yimlik moddalarni hazmlash me’da osti bezi
fermenti yoki ozuqaning o‘zi bilan tushayotgan fermentlar erdamida
parchalaydilar.
Hazmlovchi fermentlar
Ozuqaviy material
Fermentlar nomi
Manba
Ferment ta’siridan
keyingi mahsulot
Polisaxarid -
kraxmallar
So‘lak amilazasi,
me’da osti bezi
amilazasi, alfa, betta
va gamma amilaza
fermentalri
So‘lak,
pankreatik
shira,
ichak
shirasi
Maltoza va kam
miqdorda
glyukoza
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Disaxaridlar -
maltoza,
laktoza,
saxaroza,
sellabioza
Maltaza,
laktaza,
saxaraza,
sellabiaza
So‘lak,
pankreatik
shira,
ichak
shirasi
Glyukoza,
glyukoza+galakto
za,
glyukoza+fruktoz
a
Yog’lar va moylar
Lipaza
Pankreatik
shira
Glitserin + yog‘
kislotalari
Oqsillar
Pepsin,
imotrepsin, tripsin,
peptidaza,
aimnopeptidaza,
korboksipiptidaza
Oshqozon
shirasi,
Pankreatik
shira
Albumozlar,
peptonlar,
polipeptidlar.
aminokislotalar
Qishloq xo‘jalik hayvonlari fiziologiyasi va bioximiyasini ovqat hazm qilish
organlarining aloxida bo‘limlarida kechadigan jarayon, ya’ni fermentlarning
to‘yimlik moddlarga ta’siridagi sifatiy o‘zgarishlari qiziqtiradigan bo‘lsa,
zootexniyani esa ko‘prok to‘yimlik moddalarning miqdoriy qismi qiziqtiradi.
Zootexniyada hazmlanish deganda qabul qilgani bilan chiqib ketgani o‘rtasidagi
farq tushuniladi.
I.S.Popovning qo‘chkorlar bilan hazmlanish bo‘yicha o‘tkazgan tajribasida
olingan natijalar: qo‘chkor 1 sutkada 800 g pichan egan, 10 kunda esa 8000 g
pichan egan va 10 kun davomida 7000 g nam tezak ajratgan. Ozuqa va tezakning
kimyoviy tarkibi va organik moddalarning hazmlanish koeffitsenti quyidagicha:
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Ko‘rsatkichlar
Proteinlar
Yog‘
AEM
Kletchatka
Pichan, %
7,39
0,40
33,69
32,29
Tezak, %
4,09
0,75
15,70
17,47
Ozuqada jami qabul
kilngan, g
591,2
112,0
2695,2
2583,2
Tezakda chiqgan, g
286,3
52,5
1099,0
1222,9
Hazmlangan, g
304,9
59,5
1596,2
1360,3
Hazmlanish koef, %
51
53
59
52
Ozuqalarning hazmlanishini aniqlash uchun bir hil tirik vazndagi, yoshdagi,
zotdagi 3-4 ta sog‘lom hayvon ajratib olinadi. CHo‘chka va parrandalarda
organizmida oshqozon, ichakdagi qurtlarni chiqarish maqsadga muvofik.
Tayyorgarlik ko‘rish davri oshqozon ichak sistemasini eski ozuqalardan
tozalash
o‘rganilayotgani
esa
organizmni
o‘rgatish
uchun
o‘tkaziladi.
Tayyorgarlik davri kavshovchi va otlar uchun 10-15 kun cho‘chka va parrandalar
uchun esa 7-10 kun davom etadi. Hisob -kitob davri hayvon turiga qarab 5-10 kun
davom etadi. Bu davrda bergan ozuqa miqdori va emay qolgani, chiqarilgan tezak
miqdori hisobga olinadi va ximiyaviy analiz uchun namuna olinadi.
Tajribadagi mol uchun maxsus moslamalar tiqilib chiqargan tezagi yig‘iladi.
Ular uchun aloxida oxurlar va suv ichish moslamalari ajratiladi.
Agarda biron-bir ozuqaning hazmlanish koeffitsentini aloxida o‘rganmokchi
bo‘lsa tajriba 3 davrdan iborat bo‘ladi. Birinchi tajriba davrida umumiy ratsiondagi
ozuqalarning hazmlanishi aniqlanadi, ikkinchi tajriba paytida esa 1-chi asosiy
ratsiondagi ozuqalardan 80% beriladi, 20% esa o‘rganilayotgan ozuqadan beriladi.
Ikkinchi
hisob-kitob
davridagi
farq
o‘rganilayotgan
ozuqa
hisobiga
bo‘layotganligini ko‘rsatadi.
Yirik hayvonlar bilan hazmlanish koeffitsentini aniqlash, ancha murakkab,
xarajatli va vaqt talab qiladi. SHuning uchun chiqarilgan tezak miqdorini yig‘ib
hisoblamasdan, inert indekatorlar yordamida aniqlash usulidan foydalanish ham
mumkin. Buning uchun inert moddalar o‘rganilayotgan ozuqaga bir tekisda
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
aralashtiriladi. Inert modda sifatida xrom okisidan foydalanish mumkin. Katta
yoshdagi qoramollardan tezakning o‘rtacha namunasini, qo‘lga qo‘lqop kiyib
to‘g‘ri ichakga qo‘l solib ham olish mumkin.
Bu usuldan foydalanganda hazmlanishni aniqlash uchun quyidagi
formuladan foydalaniladi:
анмодда
кабул аабу
модда
хазмбулган
оэфф
Хазмланишк
100
.
⋅
=
YAylovda boqiladigan hayvonlarda ko‘k ozuqalarning hazmlanishini
aniqlash uchun 2 marotaba indikator qo‘llash usuli ishlab chiqilgan. Bu
usulda hayvon tomonidan eyiladigan ozuqa va organizmdan chiqarilgan tezak
hisobga olinmaydi. Bu usul yordamida hazmlanishni aniqlashda maxsus tenglik
qo‘llaniladi.
O‘tkazilgan ko‘pgina tajribalar natijalari, ozuqalar tarkibidagi to‘yimlik
moddalarning hazmlanishi bilan hayvon tomonidan chiqariladigan tezak o‘rtasida
to‘g‘ridan -to‘g‘ri bog‘liqlik borligini ko‘rsatdi. SHuning uchun maxsus tenglik
ishlab chikilgan. Bu usulda hayvon organizmi tomonidan chiqarilgan tezakning
tarkibi aniqlanadi:
Х
У
⋅
+
=
21
,
8
89
,
46
|
