|
-rasm. Ch.Bebbidjning analitik mashinasi
|
| bet | 7/10 | | Sana | 23.09.2024 | | Hajmi | 4,92 Mb. | | #272042 |
Bog'liq 1-ma\'ruza1.3-rasm. Ch.Bebbidjning analitik mashinasi
Yangi mashinaning birinchi loyihasi (u analitik deb nomlangan) 1834 yilda paydo bo'lgan, keyin Bebbij ko'p yillar davomida uni takomillashtirish ustida ishlagan. Bebbaj deyarli bir asr davomida dolzarb bo'lib qolgan ko'plab original texnik yechimlarni taklif qildi. 1945-yilda qurilgan birinchi ENIAC kompyuteri bilan solishtirganda ham, loyiha bir qator fundamental afzalliklarga ega edi.
Afsuski, texnologik va tashkiliy qiyinchiliklar tufayli Analitik Dvigatel ham yaratilmagan, ammo Bebbijning g'oyalari o'z davridan bir asr oldinda edi va Analitik Dvigatelning tuzilishi kompyuter arxitekturasi haqidagi barcha zamonaviy g'oyalarga mos keladi.
Bebbijning shogirdi Ada Lavleys tarixdagi birinchi dasturchi sifatida tan olingan. Hali qurilmagan mashina uchun 1842-yilda u Bernoulli raqamlarini hisoblaydigan dasturni ishlab chiqdi, unda dasturlashning barcha asosiy tamoyillarini (boshqaruvni shartli uzatish, tsikllar, operatsion o'zgaruvchilar va boshqalar) qo'lladi.
XX asrning 30-40-yillarida ikkilik—o‘nlik sistemadan foydalanib, elektromagnit relelar asosida dasturlanadigan xisoblash mashinalari yaratishga urinib ko‘rildi. 1940-yilda amerikalik muxandis G.Eytken bunga erishdi. Uning mashinasi arifmometr bilan 20 ta operator o‘rnini bosa oladigan bo‘lib, katta xonaga joylashgan va ko‘p miqdorda energiya iste’mol qilar edi. Bu mashina bilan elektromagnit elementlar bazasida mashinalar yaratish imkoniyati uzil-kesil xal bo‘lgan edi.
XX asrning 30-40-yillarida ikkilik—o‘nlik sistemadan foydalanib, elektromagnit relelar asosida dasturlanadigan xisoblash mashinalari yaratishga urinib ko‘rildi. 1940-yilda amerikalik muxandis G.Eytken bunga erishdi. Uning mashinasi arifmometr bilan 20 ta operator o‘rnini bosa oladigan bo‘lib, katta xonaga joylashgan va ko‘p miqdorda energiya iste’mol qilar edi. Bu mashina bilan elektromagnit elementlar bazasida mashinalar yaratish imkoniyati uzil-kesil xal bo‘lgan edi.
1930-yillarning oxiri - 1940-yillarning boshlarida kompyuterlarning paydo boʻlishini kutgan bir qator murakkab elektromexanik kompyuterlar qurildi - Konrad Zuse (Germaniya), Govard Aiken va Jorj Stibits (AQSh) loyihalari. Birinchi ishlaydigan dastur bilan boshqariladigan universal kompyuter Z-3 (birinchi modellar - Z1 va Z2) nemis muhandisi Konrad Zuse tomonidan 1941 yilda qurilgan. U telefon relelarida yig'ilgan va teshilgan lenta bilan boshqarilgan. Harbiy atamalar
Germaniya Zusega o'z loyihalarini olib kelishga ruxsat bermadi
sanoatda amalga oshirish.
Eng yirik elektromexanik kompyuter Mark-I 1944 yilda AQShda Govard Aiken loyihasi bo'yicha qurilgan. Shisha va zanglamaydigan po'latdan yasalgan korpusga o'ralgan mashinaning uzunligi 17 m, balandligi 2,5 m, og'irligi 5 tonna, umumiy uzunligi taxminan 800 km bo'lgan simlar bilan bog'langan 750 000 ga yaqin qismlarni o'z ichiga olgan.
Tugallangan mashina Garvard universitetida o'rnatildi, to'liq dasturiy ta'minot nazoratiga ega bo'ldi va AQSh dengiz floti uchun artilleriya stollarini hisoblash muammolarini hal qildi. Mark-I (1.3-rasm) to'liq dasturiy ta'minot nazoratiga ega edi, shuning uchun buning uchun dasturlarni ishlab chiqish kerak edi.
Ushbu ulkan kemaning dasturiy ta'minoti ikkinchi leytenant, ayol Greys Xopper boshchiligidagi bir guruh dengiz zobitlari tomonidan boshqarilgan.
Ajablanarlisi shundaki, Ada Lavleysdan yuz yil o'tgach, bir ayol yana tarixdagi ikkinchi dasturchi bo'ldi. Matematik ma'lumot va matematika bo'yicha doktorlik darajasini olgach, Greys urush yillarida harbiy xizmatga kirdi va birinchi kompyuterni saqlash uchun Garvardga yuborildi.
U dasturlashning rivojlanishiga juda katta hissa qo'shdi: u birinchi seriyali UNIVAC kompyuteri uchun dasturlarni ishlab chiqdi, birinchi dasturlash tillari va avtomatlashtirish tizimlarini ishlab chiqishda faol ishtirok etdi. Bundan tashqari, u kontr-admiral unvonida bo'lganida, u AQSh dengiz floti uchun dasturlarni ishlab chiqishni boshqargan.
Mark-I bilan parallel ravishda, radiotexnika sohasidagi eng yirik ilmiy-tadqiqot instituti Bell Laboratoriesda (AQSh) 1940-1947 yillarda matematik Jorj Stibitz rahbarligida Bell seriyali bir nechta rele kompyuterlari qurildi. 1939 yilda Stibitz 400 telefonli rele mashinasini, Bell I ni qurdi va 1940 yilda teleprosessor tajribasi bilan kompyuter tarixini yaratdi. Keyinchalik, Stibitz bir qator shunga o'xshash mashinalarni yaratdi, bu ularning dizaynini doimiy ravishda murakkablashtirdi va ko'p qirraliligini oshirdi. Ulardan eng kuchlisi - Bell-V (1947) allaqachon 9000 ta releni o'z ichiga olgan va og'irligi 10 tonnani tashkil etgan. U oʻz davridan oldinroq boʻlgan va boʻlajak kompyuterlar arxitekturasiga sezilarli taʼsir koʻrsatgan gʻoyalarni amalga oshirdi (apparat xatolarini boshqarish, suzuvchi nuqta arifmetikasi, murakkab sonlar bilan operatsiyalar, koʻp protsessorli hisoblar, teleprocessing kabi murakkab koʻrsatmalar). Relayli kompyuterlarni loyihalashga urinishlar 1950-yillargacha davom etdi.
1947 yilda Aiken Mark-II (13 000 ta o'rni) eng kuchli rele modelini qurdi va SSSRda 1957 yilda RVM-1 ishonchli rele kompyuteri ishlab chiqilgan. Biroq, bu yutuqlarning barchasi birinchi ishlaydigan elektron kompyuterlar fonida o'chdi. Elektromexanik davr abadiy ketdi va elektronika davri keldi.
|
| |
