Reja: Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari
Reja Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari
Axborotlarni ta kdim etish da xilma-xil metod, vositalarning samarali, o’rinli, maksadga muvofik va uzaro moslikda ku.tlashga erishish v rasm. Interfaol ta’lim samaradorligini ta’minlovchi asosiy omillar Shu bilan birga interfaol TTni kullash samaradorligi kuyidagi ikqilamchi omillarga xam boglik (23-rasm):
O’quvchilarning darega psixolognk tayyorliklari O’quvchnlarning muayyan darajada xayotiy tajribalarga egalnklari O’quvchnlarning utsituvchi tomonidan kuyiladngan talablarga buysunish xoxishiga egaliklari O’quvchilarning o’zlashtirish darajasi O’quvchilarningtengdrshlari vauyutunchi bilan xamshrlik qilishga ыoshshlisgyri O’quvchnlarning darega nnebatan masgulnyatli yondashishlari, burchni anglay olishlari rasm. Interfaol ta’lim samaradorligini ta’minlovchi asosiy omillar Odatda interfaol TTga asoslangan ta’limiy xarakatlar quyidagi shakllarda tashkil etiladi: individual; juftlik; gurux; jamoa bilan ishlash Interfaol TTni qullash jarayonida talabalar quyidagi imkoniyatlarga ega buladi: gurux yoki jamoa bilan xamkorlikda ishlash; tengdoshlari orasida uz goyalarini erkin bayon qilish, bilimlarini xech sanday ruxiy tusislarsiz namoyish etish; muammoni xal qilishga ijodiy yondashish; gurux yoki jamoadoshlari bilan ruxiy yatsinlikka erishish; uz ichki imkoniyat va qobiliyatlarini tulis namoyon sila olish; fikrlash, fikrlarni umumlashtirish, eng muximlarini saralash; uz faoliyatini nazorat qilish va mustaqil baxolash; uz imkoniyatlari va kuchiga ishonch xosil qilish; turli vaziyatlarda xarakatlaniqh va murakkab vaziyatlardan chiqa olish kunikmalarini o’zlashtirish Interfaol ta’lim muayyan belgilarga ega. ^uyidagilar interfaol ta’limga xos asosiy belgilar sanaladi (24-rasm):
Refleksiya t J rasm. Interfaol ta’limning asosiy belgilari Izox,: Refleksiya (lot. “reflexio” - ortga saytish, aks etish): kishining uz xatti-xarakatlari, ularning asoslarini tushunib yetishi, faxmlashiga saratilgan nazariy faoliyati; bilishning aloxida faoliyati; shaxsiy kechinmalari, xis-tuygulari va uy-xayollari moxiyatini fikrlash orsali anglash), uz-o’zini taxlil qilishi. Barcha ta’lim turlari kabi interfaol ta’lim xam ustuvor tamoyillarga ega: Mashgulot - ma’ruza emas, balki jamoaning umumiy ishi. Guruxning tajribasi pedagogning tajribasidan kup. Z gr /*' • • XJ . 1 alabalar yosh, ijtimoiy mavse va tajribaga ko’ra uzaro teng. Xdr bir talaba o’rganilayotgan muammo yuzasidan uz fikrini aytish xusutsiga ega. Mashgulotda talaba shaxsi tanqid qilinmaydi (fikr tanqid qilinishi mumkin). Bildirilgan goyalar talabalarning faoliyatini boshsarmaydi, balki fikrlash uchun axborot (ma’lumot) bulib xizmat siladi Interfaol ta’lim quyidagi imkoniyatlarga ega: talabalarda bilimlarni o’zlashtirishga bo’lgan sizitsishni uygotadi; ta’lim jarayonining xar bir ishtirokchisini ragbatlantiradi; xar bir talabaning ruxiyatiga ijobiy ta’sir kursatadi; O’quv materialining puxta o’zlashtirilishi uchun sulay sharoit yaratadi; talabalarga kup tomonlama ta’sir kursatadi; talabalarda mavzular buyicha fikr xamda munosabatni uygotadi; talabalarda xayotiy zarur kunikma, malakalarni shakllantiradi; talabalarning xuls-atvorini ijobiy tomonga uzgartirilishini ta’minlaydi Ta’limni tashkil etishga interfaol yondashuvni saror topshirish
rasm. Interfaol ta’limning asosiy shakllari Bugungi kunda respublika ta’lim muassasalarida interfaol ta’limni tashkil etishda kuyidagi eng ommaviy texnologiyalar kullanilmokda: Interfaol metodlar: “Keys-stadi” (yoki “O’quv keyslari”), “Blis-surov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Munosabat”, “Reja”, “Sudbat” va b. Strategiyalar: “Akliy dujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zigzag”, “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotatsiya”, “T-jadval”, “Yumaloklangan kor” va d.k. Grafik organayzerlar: “Balik skeleti”, “BBB”, “Konseptual jadval”, “Venn diagrammasi”, “Insert”, “Klaster”, “Nima uchun?”, “Kdnday?” va b. Interfaol ta’lim bevosita interfaol metodlari yordamida tashkil etiladi. “Innovatsion ta’lim texnologiyalari va pedagogik kompetentlik” modulini o’qitish misolida o’qitish amaliyotida bugungi kunda faol qo’llanilayotgan interfaol metodlar tugrisida UMMning 2-sismida suz yuritiladi. Modulli-kredit tizimi zamonaviy ta’limning eng takomillashgan shakli sanaladi. Bugungi kunda tarassiyparvar insoniyat davlatlar urtasida ijtimoiy, istisodiy, xarbiy va madaniy soxalarda uzaro kelishuvga erishish, xamkorlikni yulga suyishn XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab barcha soxalarda bo’lgani kabi oliy ta’lim tizimida xam xalsaro xamkorlikka erishish, oliy ma’lumotli, malakali kadrlarni tayyorlashga yagona yondashuvni saror toptirish yulida amaliy xarakatlar olib borilmosda. 1954 yilning 19 dekabrida sabul qilingan Yevropa kengashining Yevropa madaniyati konvensiyasi xam dastlab mazkur mintasa davlatlari misyosida oliy ma’lumotli, malakali kadrlarni tayyorlashga nisbatan yagona yondashuvning saror topishi uchun zamin tayyorlagan edi. Xrzirda esa u jaxonning kuplab mamlakatlari universitet (institut, akademiya)lari faoliyatining o’qitish tizimida yagona malakaviy talablar asosida tashkil etilishida muxim xujjat bulib xizmat silmosda. Mazkur Konvensiya goyalari Yevropa xududida shaxs tafakko’rini shakllantirishda kup tillikka asoslaniqh uchun zarur shart -sharoitlarni xosil qilishdan iborat edi. Konvensiyani imzolovchi tomonlar uz xududlarida fusarolar tomonidan Yevropa xududida mavjud bo’lgan tillar, turli millatlarning tarixi va rivojlaniqh tarassiyotini o’rganiqh xamda uz xududida boshsalarga uz tili yoki boshsa tillarni urgatish imkoniyatini yaratib berish lari zarur edi. Zamonaviy Yevropada yagona kasbiy ta’lim makonini yaratilishi uchun ilk sadamlar 1949 yilda suyildi. Xuddi shu yili asosiy maqsadi Bolonskiy protsess // http://sun.tsu.m/mmmfo/000063105/340/image/340-081.pdf. Yevropada ijtimoiy, istisodiy jarayonlar kechishi va birligini ta’minlashdan iborat bo’lgan birinchi xalsaro tashkilot - Yevropa Kengashi tashkil etildi. Bolonya jarayoni yagona Yevropa oliy ta’limi makonini yaratish maqsadida Yevropa mamlakatlari oliy ta’lim tizimining bir-biriga yatsinlashishi va uzaro uygunlashuvi jarayonidir. Ushbu jarayonning rasman boshlaniqh muddati 1999 yilning 19 iyuni deb e’tirof etilgan. Binobarin, xuddi mana shu sanada 29 mamlakat vakillari ishtirokida Bolonya deklaratsiyasi imzolangan edi. Ayni vastda mazkur tizim o’ziga 1954 yilda Yevropa Kengashi tomonidan sabul qilingan Yevropa madaniyati Konvensiyasini ratifikatsiya silgan (oliy davlat xokimiyati organi tasdislagan) 49 mamlakatdan 47 ishtirokchi mamlakatlarni samrab olgan. Bolonya tizimining asosiy maqsadi ijtimoiy sub’ektlar tomonidan oliy ma’lumot olish imkonini kengaytirish, Yevropa oliy ta’limining sifati va samaradorligini istisbolli oshirish, talabalar xamda utsituvchilarning xarakatchanligi, faolligini rivojlantirish, shuningdek, akademik daraja va boshsa kasbiy malakalarning mexnat bozoriga yo’naltirgan xolda oliy ta’lim muassasalari bitiruvchilarini ish bilan muvaffatsiyatli ta’minlashdan iborat. Mazkur tizimni sabul silgan mamlakatlar oliy kasbiy ta’limni zamonaviylashtirish, oliy O’quv yurtlarining Yevropa komissiyasi tomonidan moliyalashtiriladigan turli loyixalarda teng xususlilik, xamkorlik asosida satnashish, talabalar va utsituvchilarni uzaro akademik almashtirish uchun yangi imkoniyatlarga ega bulmosdalar. Tizimning umumiy asoslari Bolonya shaxrida imzolangan deklaratsiyada uz ifodasini topgan. Ular quyidagilardan iboratdir: Diplom ilovasiga ko’ra fusarolarni ishga samarali joylashtirish, Yevropa oliy ta’lim tizimining xalsaro rasobatga bardoshliligini oshirish imkoniyatini yaratadigan uzaro muvofis keluvchi akademik darajalar tizimni sabul qilish. Ikki siklli: tayyorgarlik va bitiruv ta’limiga utish. Ta’limning birinchi sikli uch yil davom etadi. Ikkinchi sikl esa magistrlik va doktorlik darajalarini olish uchun yo’naltiriladi. Keng kulamda talabalar almashinuvini qullab-suvvatlash uchun mashassatli sinov birliklarini sayta topshirishning Yevropa tizimiga utish. Mazkur tizim talabalarning o’rganiladigan fanlarni tanlash xusutsiga ega bo’lishlari uchun imkoniyat yaratadi. Buning uchun asos sifatida “Umr buyi ta’lim olish” konsepsiyasi doirasida qullash imkonini beradigan tizim - YeSBT (Yevropa sinov birliklari tizimi)ni sabul qilish taklif etiladi. Utsituvchilar almashinuvini rivojlantirish. Yevropa xududida ishga sarflanadigan vast davrini inobatga olgan xolda utsituvchilar va b. xodimlar almashuvini kengashtirish. Transmilliy ta’lim standartlarini urnatish. Uzaro mos mezon va metodologiyalarni ishlab chiqish xamda sifatini ta’minlashda Yevropa xamkorligini saror topshirishga kumaklashish. Oliy ta’lim muassasasining ta’lim sifatini nazorat qilish tizimini ishlab chiqish va oliy O’quv yurtlari talabalari va xodimlari faoliyatini tashqi baxolashga tortish. Oliy ta’limda, aynissa, O’quv rejalarini takomillashtirish, oliy ta’lim muassasalariaro xamkorlik, talaba va utsituvchilar almashinuvi va birgalikdagi ta’lim dasturlari, ilmiy tadsisotlarni utkazishga oid amaliy tayyorgarlik va ularni olib borish borasida zarur yevropacha nustai nazarlarning shakllaniqhiga kumaklashish. Deklaratsiyaga a’zo bo’lish uchun quyidagi dastlabki talablar suyiladi: oliy O’quv yurtigacha 12 yillik ta’lim; ikki bossichli oliy ta’lim-bakalavriat va magistratura; O’quv jarayoni va o’qitish natijalarini baxolash ECTS kredit texnologiyasi asosida tashkil etilishi Bolonya deklaratsiyasiga a’zo davlatlarda ta’lim modul-kredit tizimiga asoslanadi. 1989 yilda Yevropada Yevropa xamjamiyatining ERASMUS (European Community Action Scheme for mobility of University students) va TEMPUS kabi dasturlar joriy etildi. 2001 yilda 29 ta Yevropa davlatlari ta’lim vazirlari tomonidan Bolonya deklaratsiyasi imzolandi. Bugungi kunda ERASMUS dasturi U S» 1—1 U buyicha Yevropa xamjamiyati universitetetlari urtasidagi talabalar almashinuvi 145 ta oliy O’quv yurtlarini samrab olgan. Ular urtasida Yevropa universitetlari ta’limi natijalarini uzaro tan olish tizimi - YeCTS (European Credit Transfer System) shakllantirilgan. “Kredit” atamasi ^CTS-credit) - “sinovdan utdi” ma’nosini anglatib, talabaning O’quv yurtida ma’lum bir kurs (modul)ni muvaffatsiyatli yakunlaganligi tugrisida ma’lumot beradi Modul-kredit tizimi - xar bir O’quv fani (moduli)ning talabalar tomonidan ma’lum misdordagi kredit birliklari asosida o’zlashtirilishini ta’minlovchi tizim Kredit birliklarining soni talabalar tomonidan sarflanadigan mexnat sarfiga mos xolda belgilanadi. Talabaning mexnat sarfi auditoriya mashgulotlari, mustaqil ishlar va O’quv rejasida kuzda tutilgan boshsa faoliyatlarini uz ichiga oladi. O’quv fani (moduli)ni o’rganiqh uchun talaba tomonidan sarflangan umumiy mexnat sarfi misdori (auditoriya va mustaqil ish soatlari) bir O’quv yilida 750-800 soatni tashkil etishi lozim. Ayni o’rinda aytib utish zarurki, kreditlar auditoriya soatlari bilan chegaralanib solmay, balki talabaning auditoriyadan tashqari sharoitda xam O’quv fani (moduli)ni o’zlashtirish uchun sarflaydigan yuklamani xam inobatga olgan xolda belgilanadi. Odatda O’quv rejasiga kiritilgan fanlar buyicha ajratiladigan kreditlar soni 3 ga teng. Ba’zan O’quv fani uchun ajratilgan kredit soni 3 tadan kup yoki kam bo’lishi mumkin. Kreditlar barcha (majburiy va ixtiyoriy) tanlangan O’quv fanlari buyicha tassimlanadi. Kreditlarning tassimlaniqhida fan buyicha kurs loyixalari va amaliy ishlarining mavjudligi inoatga olinadi. O’quv fani uchun ajratiladigan kreditlar misdori fanning murakkabligi xamda talabalar tomonidan uning o’zlashtirilishiga boglis buladi. YeST S da kreditlar yigindisi semestrda - 30 tani, O’quv yili davomida - 60 tani, bakalavriat davrida esa - 240 ni tashkil etadi. ECTS kredit texnologiyasiga utishdan kuzlangan maksad talabalarga xorijda utsishni davom ettirish uchun oliy yurtini tanlashda shart-sharoit yaratish; muayyan davlatdagi mavjud ta’lim olish muddatining xorijiy davlatlarda tan olinishini ta’minlash; Yevropa oliy O’quv yurtlari O’quv rejalarini o’rganiqh va shu asosida O’quv jarayonini takomillashtirish; talabalar qobiliyatini tula rivojlantirish va o’qitishning yusori natijalariga erishish. Modul-kredit tizimi xam muayyan tamoyillarga tayanadi. Ular: Transferancy - YeSTS tizimiga xoxlagan shaxs yoki tashkilotning tusissiz kirishiga shart-sharoit yaratish. Ushbu shart-sharoit kuchli axborot targiboti vositasida yaratiladi, uning natijasida umumiy yangilik, aniqlik va ochislik muxiti shakllantiriladi. Axborot targiboti quyidagilarni uz ichiga oladi: 1) almashish sxemasiga kiritilgan talabalarning utsish natijalari xatsida bir-biriga uz vastida axborot yetkazib turish; 2) oliy O’quv yurtlarining uz axbrot paketlari bilan muntazam almashib turishlari, ta’lim xizmatlari doirasida bir-birini imkoniyatlarini o’rganiqh; 3) oliy O’quv yurtlarida, YeSTS xatsida tula ma’lumotlarning mavjudligi. Agreement - talaba bilan ikkala oliy ta’lim muassasasining YeSTS koordinatorlari orasida tayyorlash mazmuni, O’quv tartibi va muddatlari, attestatsiya tadbirlari, O’quv rejalaridagi farыni bartaraf etish tartiblari xatsida uzaro kelishuvlarini anglatadi. Credits - Host (talaba sabul siladigan) universitetida muvaffatsiyatli utilgan barcha fanlar Post (talabani boshsa OTMga yuborgan) universitetda xisobga olinishi zarur. Ta’limning insonparvarlashuvi - shaxsning turli ta’lim xizmatlariga bo’lgan extiyojini sondirishi va ta’lim jarayonida inson sobiyatining ochilishini anglatadi. YeST8 ta’limni davom ettirish Ta’limning individuallashtiruvi xar bir talabaning individual reja va ta’lim dasturlariga ega ekanligini ifoda etadi. Talaba tanlovi asosidagi fanlar 70 % ni, majburiy fanlar esa 30 % dan oshmaydi. Talabaning mustaqil ish xajmi 70 % ni, auditoriyadagi ishi esa 30 % ni tashkil etadi. Ushbu kursatkichlar individual ta’limni tashkil qilishga asos bulib xizmat siladi. Ta’limning samaradorligi guruxda individual o’qitishli auditoriya mashgulotlari va talabaning mustavsil ishlarini uygunlashtirish orsali ta’minlanadi. Auditoriya O’quv vastining 70% gacha sismini individual o’qitishga, shuningdek umumiy O’quv vastining 70%gacha sismini mustaqil ishga ajratilishi O’quv fanlarining talabalar tomonidan uz qobiliyatlari darajasida o’zlashtirishga imkon yaratadi. Bu asosida ta’limning samaradorligi ta’minlanadi. Zamonaviy o’qitish texnologiyasi, OTMning jixozlanganligi, professor-utsituvchilar tarkibi fasat darajali, yusori malakali kadrlardan iborat bo’lishi, o’qitishning yusori sifatlari - YeST8 uchun dastlabki zaruriy talablar xisoblanadi. O’quv jarayonini tashkil etishning ushbu tizimi, quyidagi o’ziga xos xususiyatlarga ega. O’quv rejasi buyicha barcha O’quv fanlari ikki guruxga bulinadi: majburiy fanlar; talaba tomonidan ixtiyoriy tanlanadigan fanlar. Ular taxminan 1:2 nisbatda buladi. Xar bir talaba shaxsiy O’quv rejasiga ega bo’lishi zarur. ^olaversa, talaba xar bir O’quv fani buyicha utsituvchini tanlash xusutsiga ega. Modul-kredit tizimi uchun xar bir semestrda o’rganiladigan fanlarning soni kamida 3 ta, kupi bilan 7 ta bo’lishi, mustaqil ishga ajratilgan soatlarning auditoriya soatlaridan kupligi o’ziga xos jixatlar sanaladi. Asosiy xujjat transkript (transcript of ruords) - unifikatsiyalashgan xujjat bulib, yagona shaklga ega Transkript ta’lim natijalarining tan olinishi uchun majburiy xujjat sanaladi. Unda talaba utsiyotgan davlatda sabul qilingan baxolash tizimi xamda uz mamlakatida olgan baxolari tugrisidagi ma’lumot beriladi. O’quv fanlari buyicha dasturlar “sillabus” deb nomlanib, ular
O’quv fanining tulis nomi va uning O’quv rejasidagi tartib rasami; O’quv fanini o’rganiqhdan kuzlangan maqsad; O’quv fanining qisqacha mazmuni; mashgulotlar jadvaliilovasiga asoslangan tasvimiy reja; o’qitish texnologiyasi; talabaning mas’uliyati va unga suyilgan talablar; talabalar bilimini baxolash tartibi va mezonlari; asosiy va sushimcha adabiyotlar ruyxati Modul-kredit tizimiga ko’ra O’quv mashgulotlari shaxsga yo’naltirilgan o’qitish texnologiyalari va talabaning mustaqil utsib -o’rganiqhiga asoslanadi. Ta’limning birinchi bossichida xar bir talabaga axborot paketi beriladi. Unda ma’lumotlar mavjud bulib, ular talabalarga modul- kredit tizimi buyicha muvaffatsiyatli ta’lim olish shartlaridan xabardor bo’lish imkoniyatini yaratadi: oliy ta’lim muasasasi xatsida ma’lumot; O’quv rejasi; O’quv jarayonining grafigi; O’quv fanlarining mazmuni; OTMda mavjud bo’lgan o’qitish tizimining metodik xususiyatlari xatsida ma’lumotlar: talabalar bilimini baxolash tizimi va baxolar shkalasi xatsida ma’lumotlar; ijtimoiy-maishiy shart-sharoitlarga oid ma’lumotlar; OTM faoliyatining tarixiy tarassiyoti va uning zamonaviy rivojiga oid ma’lumotlar; sushimcha ta’lim xizmatlari tugrisida ma’lumotlar O’quv kreditlarini xisoblashda xaftalik auditoriya O’quv yuklamasi 36, talabalarning xaftalik mexnat sarfi urtacha 54 soat misdorida sabul qilingan. Modul-kredit tizimi buyicha tashkil etiladigan ta’lim uchun xam ta’lim standartlariga muvofis ishlab chiqilgan O’quv rejasi ta’lim jarayoni uchun asosi bulib xizmat siladi. Aynan O’quv rejasiga muvofis O’quv faoliyatining turlari buyicha talabalar tomonian sarflanadigan mexnat sarflari aniqlanadi. O’quv faoliyati turlari buyicha mexnat sarflarini xisoblash taxminan shunday kechadi (4-jadval): jadval. O’quv faoliyati turlari buyicha kreditlar taksimoti (namuna)
Download 201.05 Kb.
|
Bosh sahifa
Aloqalar Bosh sahifa Reja: Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||