• 31 -raem. O’quv kenslarnning asosiy turlari
    		•

    Reja: Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari




    Download 201.05 Kb.
    bet6/11
    Sana04.06.2022
    Hajmi201.05 Kb.
    #22952
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
    Bog'liq
    Reja Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari

    *■ Karor ёki yaxlit muammo ni ifodalovchi keyslar

    '

    g

    * > Talaba faoliyatini taxlil qilish va baxolash nmkonnyatini beruichi keyslar ^ j


    • /


      31-raem. O’quv kenslarnning asosiy turlari
      I d


      1. Dolgorukov A. Metod case-study kak sovremennaya texnologiya professionalno- orientirovannogo obucheniya: http://www.vshu.ru/lections. php?tab_id=3&a=info&id=2600.

      Ta’limda цullaniladigan “Keys-stadi”ning tayёr variantlari xammavjud bulib, ularni sotib olish mumkin. Biroц, эng samarali yul xar bir fan buyicha keyslarning mustaцil yaratilishiga эrishish      dir. Birgina Garvard universitetida yiliga 700 ta keys ishlab chiцiladi. Ularning narxi 10 $. Ammo ba’zi keyslarning narxi 500 ta 1000 $ gacha. London biznes maktabi va boshцa biznes maktablar uzlarida 340 nafarga yaцin ishtirokchilarni birlashtirgan xolda keyslarni yaratish bilan shugullanadi.
      Texnologiya talabalarda predmetni o’zlashtirishga bo’lgan цiziцishni, amaliy kunikmalarni, vaziyatni taxlil цilish va tugri цaror цabul цilishga nisbatan ijodiy ёndashish malakalarini rivojlantiradi, turli muammoli vaziyatlar va ularni xal цilish asosida ular tomonidan bilimlarning faol o’zlashtirilishi uchun imkoniyat yaratadi.
      “Keys-stadi” ёrdamida talabalar цuyidagi kunikma, malakalar ga эga buladi:


      1. Taxliliy kunikmalar (ma’lumotlarni axborotlardan ajrata olish, ularni turkumlashtirish, ma’lumotlarni zarur va nozarurga ajratish, taxlil цilish, taцdim эtish; buning uchun shaxs aniц, mantiцiy fikrlay olishi kerak).

      2. Amaliy kunikmalar (muammoning murakkabligidan kelib chiцib, real vaziyatni taxlil цila olish, эng muxim nazariya, metod va tamoyillarni цullay bilit).

      3. Ijodiy kunikmalar (bunda mantiцiylik asosida vaziyat (muammo)ni echish muxim эmas, balki ijodiy ёndashuv


      asosida muammoning bir necha echimlarini topish va ularni tadlil qilish talab эtiladi).

      1. Mulokot kunikmalari (unga ko’ra talaba bads-munozara olib borish, uz nuktai nazarini dimoya qilish, karoriga boshkalarni ishontirish, juda kiska va ishonarli disobotni tayёrlash kunikmalarini o’zlashtira bilishi zarur).

      2. Ijtimoiy kunikmalar (karorni mudokama qilish jaraёnida talabalar boshkalarning xatti-darakatini tadlil qilish, boshkalarni tinglay bilish, badsda uzgalarning fikrlarini kullab -kuvvatlash, ilgari surilgan fikrga karama-karshi fikrni bildira olish

      va o’zini boshkara olishi       lozim).

      1. Uz-o’zini tadlil (bads-munozara jaraёnida o’zini tuta bilishi, boshkalarga namuna bo’lishi mudim)


      Xar ukituvchi keys-stadiga asoslangan o’quv topshiriklarining puxta asoslaniqhiga эrisha olishi lozim. Keys topshiriklarining amaliy - didaktik xarakterga эga bo’lishi uchun ularni ishlab chikishda. kuyidagilarga э’tiborni qaratish talab эtiladi:


      Innovaцion ta’lim texnologiyalari / Muslimov N.A., Usmonboeva M.X,., Sayfurov D.M., Turaev A.B. - T.: “Sano standart” nashriёti, 2015. - 81-b.

      maksad anik ifoda эtish (maksad ikki xil

    (ёki undan ortik) tushunilmasligi;

    • savol ёki topshiriklar ma’lum darajada murakkab bo’lishi;

    • ijtimoiy, iktisodiy, madaniy daёtning bir necha jidatini ёrita olishi;

    • tezda o’zining amaliy adamiyatini yukotmasligi;

    • milliy xususiyatlarni uzida namoёn эta olishi;

    • ta’limning barcha yo’nalish ёki sodalariga oid tipik vaziyatlarni ifodalashi;

    • dolzarb adamiyatga эga bo’lishi;

    • talabalarda tadliliy tafakkurni rivojlantirishi;

    • bads-munozarani tashkil эtish imkoniyatini yaratishi;

    • bir necha echim (karor)ni ilgari surish imkoniyatini ta’minlay olishi

    O’quv keyslarining mudim xarakterli jidatlari talabalarga muammoli vaziyatni dal эtish yuzasidan talabalar э’tiboriga adabiёtlar ruyxatining takdim эtilishi, ularga metodik kursatma, yuriknomalarning berilishi va albatta, ukituvchi tomonidan muammoning echimi buyicha uz variantining takdim эtilishi sanaladi.
    Adabiёtlar ruyxati o’rganilaёtgan muammoga bevosita taallukli bo’lishi zarur. Keyslarni echishga doir metodik kursatma, yuriknomalar taxminan shunday bo’lishi mumkin:



    1. Keys (muammo) bilan taniqhing.

    2. Muammoning dolzarbligini baxolang.

    3. Muammoning dolzarbligini dalillar ёrdamida izoxlang.

    4. Keys (muammo)ni samarali echish yullarini aniцlang.

    5. Keys (muammo)ning samarali echimini belgilovchi metod va texnologiyalarnitanlang.

    6. Keys (muammo)ning samarali echimini kafolatlovchi

    faraz (ilmiy faraz)larni shaklantiring


    Xorijiy mamlakatlar ta’limi amaliёtida keyslar amaliy va ilmiy tadцiцotlarini tashkil эtish maцsadida цullanilishi sababli ular odatda murakkab tarkibiy tuzilma xamda urtacha (Evropa), katta (A^Sh) xajmga эga buladi. Kup xolatlarda keyslar birgina mashgulot jaraёnida xal цilinmay, balki butun bir semestr, xatto uцuv yili davomida echiladi. Ularning bu boradagi tajribalaridan bitiruv malakaviy ishlari (bakalavriat), magistrlik dissertaцiyalari (magistratura), bitiruv loyixa ishlari (malaka oshirish kurslari)da foydalaniqh maцsadga muvofiцir. Uцuv materialining xarakteridan kelib chiццan xolda oddiy, murakkab tarkibiy tuzilishga эga bulmagan, ya’ni mini testlardan xam foydalaniqh amaliy цiymatga эgaligi ta’lim amaliёtida uz tasdigini topgan.
    Aytib utilganidek, xorijiy mamlakatlar katta xajmli, murakkab ilmiy - tadцiцot xarakteriga эga keyslar kup цullaniladi va ularni xal эtish butun bir semestr, xatto uцuv yili davomida amalga oshiriladi. Uzbekistan sharoitida


    xam ushbu keyslaran samarali foyalaniqh mumkin. Shu bilan birga o’rganilgan mavzuni mustaxkamlash maцsadida kichik xajmli, sodda - mini keyslardan xam foydalaniqh foydadan xoli эmas. Murakkab va oddiy mini keyslar urtasidagi эng muxim farцlar - ularning xajmi, murakkablik darajasi va tarkibiy tuzilmasida aks эtadi.
    Murakkab keys (muammoli vaziyat)lar цuyidagi tarkibiy tuzilmaga эga buladi:


    1. Pedagogik annotaцiya.

    2. Kirish.

    3. Keys (muammo)ning baёni.

    4. Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshiriц (ёki savol)lar.

    5. Foydalaniqh uchun adabiёtlar ruyxati.

    6. Metodik kursatmalar.

    7. Keysni echish jaraёni (taxlil va echim variantlarini ilgari surish, variantlar maцbulligini tekshirish).

    8. Keys echimi buyicha taцdimotni tashkil эtish.


    1. Keys echimini tadlil qilish.

    2. Ukituvchi (keysolog)ning echimi

    Mini keyslar uchun kuyidagi tarkibiy tuzilmaga эgalik xarakter lidir:


    1. Keys (muammo)ning baёni.

    2. Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshirik (ёki savol)lar.

    3. Foydalaniqh uchun adabiёtlar ruyxati.

    4. Metodik kursatmalar.

    5. Keysni echish jaraёni (tadlil va echim variantlarini ilgari surish, variantlar makbulligini tekshirish).

    6. Keys echimi buyicha takdimotni tashkil эtish.

    7. Keys echimini tadlil qilish.

    8. Ukituvchi (keysolog)ning echimi


    Anglanganidek, ta’lim jaraёnida o’quv keyslarini kullashda jaraёn (mashgulot) yakunida albatta ukituvchi (keyolog)ning echimi takdim эtilishi     zarur. Buning didaktik adamiyati bu echim asosida talabalarning uz o’quv -bilit darakatlarining kanchalik tugri, samarali, maksadga muvofik amalga oshira olganliklarini tadlil qilish, solishtirish, yul kuygan xatolarini aniklash imkoniyatini yaratishi bilan belgilanadi.
    Keyslar tipologiyasida o’quv topshirigini takdim эtish usuli savolli damda topshirikli bo’lishi kursatilgan. Shunga ko’ra talabalarning э’tiborlariga davola эtiladigan keyslar ёki savolli, ёki topshirikli bo’lishi mumkin.
    Agar keys savolli-keys bo’lsa, u dolda muammo ёki muammoli vaziyatni tadlil qilish va echishga oid bir necha savollar keltiriladi. M:

    1. Yoshlarning “ommaviy madaniyat” ta’siriga berilishining asosiy omillari nimalardan iborat?

    2. Yoshlarning “ommaviy madaniyat”ta’siriga berilishlarida OAVning urni va rolini kanday anik dalillar asosida badolay olasiz?

    Agar keys topshirikli-keys bo’lsa, u dolda keysni echish jaraёnida bajarilishi zarur bo’lgan topshiriklar beriladi. M:

    1. Yoshlarni “ommaviy madaniyat”ning salbiy ta’siridan dimoyalash omillarini aniklang.

    2. Yoshlarda “ommaviy madaniyat”ga karshi immunitetni samarali shakllantirish yullarini belgilang.

    Odatda keyslarni tayёrlashda darslik va o’quv kullanmalardan, balki ommaviy axborot vositalari, jumladan, Internet materiallaridan dam maksadli foydalaniqh mumkin.
    Pedagogik turkum fanlarni ukitishda kullaniladigan keyslarni ularning xarakteriga ko’ra B.Blum taksonomiyasi (bilish-tushunish-


    anglash-taxlil-sintez-цullash tizimi)ga muvofiц bir necha guruxga ajratish mumkin (32-rasm):




    Pedagogik turkum fanlarni uцitishda ushbu keyslardan samarali, maцsadli va o’rinli foydalaniqh uchun zarur sharoitlar mavjudligi aniцlandi. Цuyidagi misollar ushbu fikrning tugriligini tasdiцlaydi.

    1. Pedagogik bilimlardan xabardorlikni aniklashga ёrdam beradigan keys.

    Keys baёni. Sobir urta maktabning 9 -sinfini tamomladi. Shaxodatnomasida “uch” baxolar kup bo’lganligi, salbiy xulццa эgaligi sababli, Sobir xech bir kasb-xunar kollejiga цabul цilinmadi. Har bir kollejning raxbari Sobirni boshцa akademik liцey va kasb -xunar kollejiga kirishini tavsiya эtdi. Biroц, Sobirning ota-onasi xar gal ugillarini uzlari yashaydigan tumandagi kasb-xunar kollejida ta’lim olishini, shundagina uni nazorat цilib turishlari mumkinligi aytishardi.
    Keys savollari:

    1. Ayting-chi, kasb-xunar kollejlarining raxbarlari Sobirni uцishga цabul цilmaslikka xaцlimilar?

    2. Ayni vaziyatda Sobirning цanday xuцuцlari buzilyapti?

    Ukituvchining echimi. Kasb-xunar kolleji raxbarlari ijtimoiy
    xavf bulmagan xolda “uch” baxoga uцiganligi va xulцida salbiy xolatlar kuzga tashlaniqhi uchungina Sobirni uцitishga цabul цilmaslikka xaцli




    эmaslar. Ular shaxsning bilim olishga bo’lgan dukukini poymol etishgan. Kolaversa, kasb-dunar kollejlarida ta’lim olish     majburiy-ixtiёriy xarakterga эga. Shu sababli Sobir va uning ota-onasi kasb-dunar kollejini uzlari tanlay oladi.
    Bordi-yu, kollejga kabul qilish sinov, imtidonlar asosida olib borilsa va Sobirning uzi ularga puxta tayёrlanmaganligi sababli sinovdan uta olmasa, u dolda ana shu kasb-dunar kollejiga kabul qilinmaydi.
    Bu vaziyatda Sobirning bilim olish dukuki (Uzbekistan Respublikasi “Ta’lim tugrisida”gi Konunining 4-moddasi) poymol эtganliklari sababli kasb-dunar kollejlarining radbarlari ma’muriy javobgarlikka tortiladi.

    1. Pedagogik faoliyat, xodisa ёki jaraёn moxiyatini tushunish xolatini belgilashga xizmat qiladigan keys.

    Keys baёni. Uzok yillik ish tajribasiga damda talabalar urtasida alodida durmatga эga tarix fani ukituvchi auditoriyaga kirib, doskada o’zining karikatura janrida ishlangan rasmini ko’ra di. Karikatura ёrkin ishlangan, dar bir shtrix anik ishlangan, kolaversa, rasm juda kulgili chikkan. Butun gurud ukituvchining karikaturagaya, uning ijodkoriga nisbatan munosabatini kutyapti. Birok, ukituvchi shoshilmasdan, katta kizikish bilan karikaturani tomosha qiladi va shunday dedi: “Karikatura shunchalik yaxshi chikibdiki, uni datto uchirgim kelmayapti. Rasm ijodkori

    • ёsh rassom uni kogozga kuchirib olishi kerak. Men karikaturist (rassom)ni munosib badolayman!”.

    Keys savollari: 1. Ukituvchining mavjud vaziyatdagi dolatini shaxsan Siz kanday badolaysiz?

    1. Bu vaziyatda ukituvchi kanday tarbiya metodini kulladi?

    Ukituvchining echimi. Bu vaziyatda ukituvchi o’zining tarjribali va pedagogik nazokatga эgaligini namoёn эta oldi. U karikaturani o’zining ustidan kulish vositasi deb эmas, aksincha, san’at asari sifatida kabul kildi. Natijada ukituvchi aybdor talabani kidirib, unga tanbed berishni istamadi. Buning urniga o’zining san’atga bo’lgan mudabbatini kursatdi. Bunday ёndashuv talabalarga ukituvchining irodali, o’ziga durmat bilan munosabatda bo’lishi, dissiёtlarini jilovlay olish, uz -o’zini boshkara bilish qobiliyatiga эgaligini kursatdi. Okibatda talabalar
    ukituvchining rudan barkaror эkanliklarini angladi. Shu sababli keyingi safar ular ukituvchini kamsitish ёki ustidan kulishni istashmaydi.
    Baёn эtilgan vaziyatda ukituvchi: 1) izodlash (uzida muayyan gurud ёki alodida shaxsga yo’naltirilganlikni ifodalovchi dissiy -ogzaki ta’sir




    эtish usuli); 2) xulц va faoliyatni ragbatlantirish metodlaridan biri bo’lgan - цullab-цuvvatlash metodidan foydalandi.

    1. Ta’lim-tarbiya jaraёnlari, pedagogik faoliyat xamda xodisalarning tarkibiy эlementlari urtasidagi uzaro birlik va aloцadorlikni anglash xamda taxlil цilishga yo’naltirilgan keys.

    Keys baёni. Tarix fani uцituvchisi bir soatlik darsida цuyidagi xatti-xarakatlarni amalga oshirdi:
    1) ma’lumotlarni izchil baёn цildi;

    1. zarur o’rinlarda tayanch tushunchalarga aloxida urgu berdi;

    2. xaritadan tarixiy voцelar sodir bo’lgan joylarni kursatdi;

    3. vaцti-vaцti bilan talabalarga savollar berib, ulardan javoblar oldi;

    4. uцuv filmi orцali tarixiy voцelikka oid dalillarni namoyish эtdi.

    Keys topshirigi. Uцituvchining xatti-xarakatlari цanday metodlar ёrdamida amalga oshirilganligini aniцlang.
    Uцituvchining echimi. Tarix fani uцituvchisi цullagan metodlar: 1) xikoya; 2) tushuntirish; 3) tasvirlash; 4) suxbat; 5) namoyish.

    1. Ta’lim-tarbiya jaraёnlari, pedagogik faoliyat xamda xodisaning tarkibiy эlementlarini tizimlashtirish, sintezlash, bosцichlarni izchil ifodalashni taцozo эtadigan keys.

    Keys baёni. Mashц bajarishni tashkil эtish     bosцichlari:

    1. uцituvchi nazorati ostida talabalar tomonidan uцuv xarakatining;

    2. zarur kunikma va malakalar shakllangunicha uцuv xarakatlarning kup bora takrorlaniqhi;

    3. dastlabki bajarilishi uцituvchining faoliyat maцsadi va mazmunini tushuntirishi;

    4. topshiriцni bajarish ketma-ketligini kursatishi.

    Ushbu xolatda mashц bajarishni tashkil эtish bosцichlari notugri kursatilgan.
    Keys topshirigi. Mashц bajarishni tashkil эtish bosцichlarini zarur izchillikda ifodalang.
    Uцituvchining echimi. Mashц bajarishni tashkil эtish bosцichlari:

    1. uцituvchining faoliyat maцsadi va mazmunini tushuntirishi;

    2. topshiriцni bajarish ketma-ketligini kursatishi;

    3. uцituvchi nazorati ostida talabalar tomonidan uцuv xarakatining dastlabki bajarilishi;

    4. zarur kunikma va malakalar shakllangunicha uцuv xarakatlarning kup


    bora takrorlaniqhi.




    1. Pedagogik bilimlarni amalda kullash, mavjud kunikma va malakalarni tulakonli namoёn эtishga doir keys.

    Keys baёni. Ogzaki baёn qilish     metodlari talabalarning umumiy
    madaniyati, mantikiy fikrlash va bilish qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
    Keys topshir^i. Ogzaki baёn qilish metodi turlarini “Balik skeleti” grafik organayzerida ifodalang.
    Ukituvchining echimi:


    Bugungi kunda respublika ta’lim muassasalaria ta’lim oluvchilar faoliyatini nazorat qilish    da. “assesment” sinovi keng kullanilmokda.


    “Assesment” texnologiyasi (ingl. “essesment” - “bado”, “badolash”) - talabalarning bilim, kunikma va malakalari darajasini dar tomonlama, xolis badolash imkoniyatini
    ta’minlovchi topshiriklar tuplami


    Mazkur texnologiya shaxsning kasbiy tayёrgarligi, mutaxassis sifatida shakllanganlik darajasi damda kasbiy kompetentlik sifatlariga эgaligini aniklash, badolashga xizmat qiladi.
    Bozor munosabatlari sharoitida mednat bozorida ustuvor o’rin эgallagan kuchli rakobatga bardoshli bo’lish dar bir mutaxassisdan kasbiy kompetentlikka эga bo’lish, uni izchil ravishda oshi    rib borishni takozo эtmokda.
    “Assesment” texnologiyaning yaratilish tarixi utgan asrning 30-40- yillariga borib takaladi. Dastlab texnologiya mavjud darbiy vaziyatlarni tugri badolay oladigan, darbiy darakatlar jaraёnini samarali boshkaradigan, zarur o’rinlarda okilona darakatni tashkil эta oladigan ingliz damda nemis darbiylari orasidan bilimdon, tadbirkor, madoratli darbiylar, shuningdek, ofiцerlarni tanlash maksadida kullanilgan. Keyinchalik ushbu texnologiya tadbirkorlik sodasiga dam





    Download 201.05 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




    Download 201.05 Kb.
    Bosh sahifa
    Aloqalar
        Bosh sahifa
    Dərs
    Mühazirə
    Qaydalar
    Referat
    Xülasə
    Yazı


    Reja: Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari

    Download 201.05 Kb.