|
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
Pdf ko'rish
|
| bet | 61/352 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 44,19 Mb. | | #143802 |
Bog'liq 46-44-PB
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 1, ISSUE 7, 2023. OCTOBER
ResearchBib Impact Factor: 8.654/2023 ISSN 2992-8869
69
o‘zining "Devonu lug‘atit turk" asarida ko‘rsatib o‘tgan edi1 . O‘zbek va turk tillari
orasidagi fonetik farqlar, asosan, quyidagilardan iborat: Tilshunosligimizda o‘zbek
adabiy tilida olti unli fonema amal qiladi, deb qabul qilingan. Turk adabiy tilida esa
unli fonemalar soni sakkizta. Shuni unutmaslik joizki, o‘zbek shevalarida ham
unlilar ko‘p, ba’zi shevalarda ularning soni o‘n-dan ortiq. Hozirgi o‘zbek alifbosida
unlilar uchun oltita harf qabul qilingani bilan talaffuzda qolgan unlilarning o‘rni ham
sezilib turadi. Masalan, qara, qari, qattiq kabi so‘zlarda [a] tovushi orqa qator unli
sifatida talaffuz etiladi: qara, qarı, qattıq. Tilak, bilak kabi so‘zlarda esa [a] tovushi
yumshoq, old qator unli sifatida (tiläk, biläk) talaffuz etiladi. Yoki qo‘l, qo‘r
so‘zlaridagi [o‘] bilan ko‘l, ko‘r so‘zlaridagi [o‘] ham o‘zaro farq qiladi: birinchi
juftlikdagisi orqa qator qattiq (qol, qor), keyingi so‘zlardagisi old qator yumshoq
(köl, kör) unlilardir. Lekin ba’zan bu so‘zlar qo‘shimcha olganda, qo‘shimcha
ta’sirida tovushlarning asl xususiyati kuchsizlashadi: qo‘lga, qo‘rga. O‘zbek adabiy
tilida singarmonizm qonuni ko‘p o‘rinda buziladi. Turk tilida esa singarmonizm
yetakchi o‘rinda. Yana bir jihati, hozirgi o‘zbek imlosida morfologik prinsip bosh
o‘ringa olingan, turk imlosida esa fonetik prinsip yetakchidir. Ya’ni, talaffuzda
bordi, keldi, aytti, qochti deganimiz bilan o‘zbek tili imlo qoidasiga ko‘ra bu
so‘zlardagi qo‘shimchalarni bir ko‘rinishga keltirib, bordi, keldi, aytdi, qochdi
shakllarida yozamiz. Turk adabiy tilida esa, eski o‘zbek tilida bo‘lgani singari,
talaffuzi qanday bo‘lsa, yozuvda ham shu ko‘rinishda yoziladi.
|
| |
