33
Simmetrik kriptotizimlarning ishlashi bilan tanishishda quyidagi
belgilanishlarni aniqlab olamiz:
−
ochiq matn
𝑃𝑃
ni
simmetrik kalit
𝐾𝐾
bilan shifrlash:
𝐶𝐶
=
𝐿𝐿
(
𝑃𝑃
,
𝐾𝐾
)
;
−
shifrmatn
𝐶𝐶
ni simmetrik kalit
𝐾𝐾
bilan deshifrlash:
𝑀𝑀
=
𝑀𝑀
(
𝐶𝐶
,
𝐾𝐾
).
Bu yerda,
𝐿𝐿
()
va
𝑀𝑀
()
lar mos ravishda simmetrik kriptotizimdagi
shifrlash va
deshifrlash funksiyalari.
2.2.1. Oqimli simmetrik shifrlash algoritmlari
Oqimli simmetrik shifrlash algoritmi bir martali bloknotga asoslangan bo’lib,
undan farqli jihati – bardoshligi yetarlicha past va boshqariladigan kalitga
asoslanishi. Ya’ni, kichik uzunlikdagi kalitdan ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan
ketma-ketlik hosil qilinadi va bir martali bloknot sifatida foydalaniladi.
Oqimli shifr
𝑛𝑛
bitli kalit
𝐾𝐾
ni qabul qiladi va ochiq
matnni uzunligiga teng
bo’lgan
ketma
−
ketlik
𝑆𝑆
ga uzaytiradi. Ketma – ketlik
𝑆𝑆
esa ochiq matn
𝑃𝑃
bilan
𝑋𝑋𝑋𝑋𝑋𝑋
amalida bajariladi
va shifrmatn
𝐶𝐶
hosil qilinadi. Bu o’rinda ketma-ketlikni
qo’shish bir martali bloknotni qo’shish kabi bir xil bo’ladi.
Oqimli shifrni quyidagicha sodda ko’rinishda yozish mumkin:
𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑒𝑒𝑎𝑎𝑆𝑆𝐶𝐶𝑆𝑆𝑆𝑆ℎ𝑒𝑒𝑆𝑆
(
𝐾𝐾
) =
𝑆𝑆
Bu yerda
𝐾𝐾
kalit,
𝑆𝑆
esa natijaviy ketma-ketlik. Shuni esda saqlash zarurki, bu
yerda ketma-ketlik
shifrmatn emas, balki bir martali bloknotga o’xshash oddiy qator.
Agar berilgan ketma-ketlik
𝑆𝑆
=
𝑠𝑠
0
,
𝑠𝑠
1
,
𝑠𝑠
2
, …,
va ochiq matn
𝑃𝑃
=
𝑆𝑆
0
,
𝑆𝑆
1
,
𝑆𝑆
2
, …,
berilgan bo’lsa, mos bitlarni XOR amali orqali shifrmatn bitlari
𝐶𝐶
=
𝑎𝑎
0
,
𝑎𝑎
1
,
𝑎𝑎
2
, …,
ni
quyidagicha hosil qilish mumkin.
𝑎𝑎
0
=
𝑆𝑆
0
⨁𝑠𝑠
0
,
𝑎𝑎
1
=
𝑆𝑆
1
⨁𝑠𝑠
1
,
𝑎𝑎
2
=
𝑆𝑆
2
⨁𝑠𝑠
2
, …
Shifrmatn
𝐶𝐶
ni
deshifrlash uchun, yana ketma-ketlik
𝑆𝑆
dan foydalaniladi:
𝑆𝑆
0
=
𝑎𝑎
0
⨁𝑠𝑠
0
,
𝑆𝑆
1
=
𝑎𝑎
1
⨁𝑠𝑠
1
,
𝑆𝑆
2
=
𝑎𝑎
2
⨁𝑠𝑠
2
, …
34
Yuboruvchi va qabul qiluvchini bir xil oqimli shifrlash algoritmi va kalit
𝐾𝐾
bilan ta’minlash orqali, ikkala tomonda bir xil ketma-ketliklarni hosil qilish mumkin.
Biroq, natijaviy shifr kafolatli xavfsizlikka ega bo’lmaydi va bunda asosiy e’tibor
amaliy tomondan qo’llashga qaratiladi.
