|
Rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti
|
| bet | 11/11 | | Sana | 20.12.2023 | | Hajmi | 1,55 Mb. | | #124668 |
Bog'liq DostonMI ҒЎЗА НАВЛАРИНИНГ ТАВСИФИ, Зумрад ва киммат, Latifjonov Rasuljon Ehtimollik, 2-topshiriq, Daftar yuzi, 2023 yil, 028-029 -21 STRo‘ (4), 1702321034, Aziz 34, islomjon 34, Mb1 2, 1701961347 (1), oylik test, 5-Mavzu. Uch fazali tok zanjirlari RejaMohiyat-bog`lanish tushunchasi
Inforlogik modellashtirishning maqsadi – tuziladigan ma‘lumotlar bazasida shakllanishi mumkin bo‘lgan ma‘lumotlarni tasvirlash va yig‘ish usullarini 12 odamlar uchun ayniqsa tabiiy ta‘minlashdir. SHuning uchun ma‘lumotlarning infologik modelini tabiiy tilga mos qilib qurishga harakat qilinadi. Infologik modelni qurishning asosiy konstruktiv elementlari bu:
mohiyat;
bog‘lanish;
xossalar (atributlar)dir.
Mohiyat -bu ma‘lumotlari ma‘lumotlar bazasida saqlanishi kerak bo‘lgan biror real yoki tasavvur qilingan ob‘ekt bo‘lib, aniq ma‘noga va nomga egadir, u yagona bo‘lishi kerak. Mohiyat turini uning nusxasi bilan farq qilish kerak. Mohiyat nomi uning nusxasiga emas, turiga beriladi. Mohiyat nusxasi -bu aniq bir xil turdagi narsalar, hodisalar va boshqalardir. Masalan, ―O‘quvchi‖ mohiyatida ―O‘quvchi‖ mohiyat turining nomi, mohiyat nusxasi esa aniq bir o‘quvchidir. Masalan, Axmedov, Toshmatov va boshqa. ―SHahar‖ mohiyatida ―SHahar‖ mohiyat nomi, uning nusxasi esa aniq bir shaharlardir. Masalan, Toshkent, Samarqand, Buxoro va boshqa. Bog‟lanish -bu ikki yoki undan ortiq mohiyatlarning bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanishidir. Bog‘lanish faqat ikkita har xil mohiyatlar orasida mavjud bo‘ladi. Atribut(xossa) - mohiyatni xarakterlovchi nomlardir. U o‘zida yagona murakab bo‘lmagan strukturani tasvirlab, mohiyat holatini xarakterlaydi. Masalan, ―O‘quvchi‖ mohiyati atributi -kod, familiya, ism, yosh va boshqalar bo‘lishi mumkin. YAna bir misol: AVTOMOBIL mohiyati atributi bu – tur, marka, nomer belgisi, rangi va boshqalar. Ular ko‘pqiymatlidir. Masalan, rang atributi turi ko‘p qiymatli yoki nusxada: qizil, ko‘k, oq, va boshqalar. Atribut o‘zi mustaqil mohiyat bo‘lib qatnashishi ham mumkin. Masalan, avtomobil zavodi uchun rang – bu faqat ishlab chiqarish mahsuloti atributi, lak kraska fabrikasi uchun esa rang – mohiyat turidir. Ma‘lumotlar bazasini loyihalashda har xil semantik modellar ham ishlatiladi. Ulardan eng ko‘p tarqalganlaridan biri - ER modeldir. Bu model ingilizcha “Entity-relation” deyilib, ma‘nosi “Mohiyat-bog‟lanish” demakdir. 13 Bu model 1976 yil Piter CHen tamonidan kiritilgan bo‘lib u o‘ziga bir qator grafik diagrammalarni oluvchi bir necha turdagi komponentalarni birlashtirgan. ER modeli diagrammasida mohiyat odatda to‘rtburchak shaklida tasvirlanib, uning ichiga mohiyat nomi yoziladi.
Masalan:
ER - modelining asosiy komponentalari mohiyat, bog‘lanish va atribut bo‘lib hisoblanadi. Infomlogik modelni qurishda ER diagramma tili ishlatiladi va unda quyidagi bulgilardan foydalaniladi:
Ikki mohiyat A va B o‘rtasida to‘rtta bog‘lanish turi bo‘lishi mumkin:
1.Birga-bir bog`lanish (1:1): Har bir vaqt momentida A mohiyatning har bir (nusxasiga) vakiliga B mohiyatning vakili 1 yoki 0 bilan mos keladi.
2.Birga-ko`p bog`lanish (1:M): A mohiyatning bitta vakiliga B mohiyatning bir necha vakili mos keladi.
3.Ko`pga –bir bog`lanish (M:1)
4.Ko`pga –ko`p bog‟lanish (M:N)
Xulosa:
Ma'lumotlar bazasi modellari, texnologiyalardan biri sifatida, ma'lumotlarni o'rganish, tahlil qilish, vaqtinchalikda ma'lumotlar bazasiga erishish uchun ishlab chiqilgan model'lardir. Mohiyat-aloqa modellari, so'rov va javoblar orqali foydalanuvchilar bilan aloqani tuzishda ishlatiladigan modellardir.
Bu tur model boshqa model'larning o'zaro aloqasini tushunish, foydalanuvchilarning so'rovlari bo'yicha javob berish va uning barcha mazmunini yaxshi tahlil qilishni o'rgangan. Bu modellar ko'p o'zgartirilgan GPT (Generative Pre-trained Transformer) modeliga asoslangan. GPT modellari, ko'pgina ma'lumotlar bazasidagi matnlarni o'rganib, uning ustida amal qilish uchun o'rgatiladi.
Mohiyat-aloqa modeli qo'shimcha yoki muvofiq ma'lumotlar bazasiga muvofiq bo'lgan so'rovlarga javob bera olishda yaxshi ishlaydi. Bu model, foydalanuvchilarning so'rovlari va talablarini tushunib, ularni boshqa ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar bilan bog'lab qo'yib, xulosa yozib berish uchun o'rgatilgan. Mohiyat-aloqa modeli, aloqa asosida so'rovlarni tahlil qilish, tushuntirish va unga javob bera olishda, o'zining pre-train qilingan ma'lumotlar bazasini va o'z ichiga qo'yilgan qoidalarini ishlatadi.
Ushbu model, birinchi navbatda umumiy bo'yicha ma'lumotlarni o'rganadi va so'rovga muvofiq xulosa yozib beradi. Keyin, foydalanuvchining so'rovi va ma'lumotlar bazasi orasidagi aloqani mustahkamlayish uchun tanlangan so'rovlarni qo'shib qo'yadi. Bu usul orqali, aloqa modeli qo'shimcha tahlil va ma'lumotlarni o'rganish orqali xulosa yozib berishda yaxshi ishlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar
A. Sattorov. Ma'lumotlar bazasini boshqarish sistemasi (ACCES WINDOWS - 9X/2000 uchun). Т., «Fan va texnologiya», 2006, 304-bet
M.X.Hakimov, S.M. Gaynazarov. Berilganlar bazasini boshqarish tizimlari. Oliy o'quv yurtlari uchun darslik. Toshkent: "Fan va texnologiya" nashriyoti, 2015 yil, 648 bet.
Д. Крёнке. Теорея и практика построения баз данных. 8-е издание. Москва, Санкт-Петербург, Киев, Харков, Минск, 2003 г.
|
| |
