Mintaqaviy valyuta-kredit va moliya tashkilotlari

256 
qayta qurishni o‘tkazish uchun qarzlar, tiklash qarzlari, kredit liniyalari va 
hokazo. 
–
a’zo mamlakatlar iqtisodiyotini rivojlantirish maqsadida xususiy 
investitsiyalarni oshirishni rag‘batlantirish; 
–
rivojlanish loyihalari va mintaqaviy dasturlarni tayyorlashda, 
shuningdek, ushbu dastur va loyihalarni amalga oshirishda texnik yordam 
ko‘rsatish va maslahatlar berish. 
Amerikaaro rivojlanish banki (ARB vashington, 1959-yilda tuzilgan), 
Afrika rivojlanish banki (AfRB, Abidjan, 1963-yilda vujudga kelgan), 
Osiyo rivojlanish banki (ORB, Manila, 1965-yilda tuzilgan). Ushbu 
mintaqaviy rivojlanish banklarining asosiy maqsadi mintaqalarga mos 
rivojlanish loyihalarini, shuningdek, mintaqaviy birlashmalarni uzoq 
muddatga kreditlash hisoblanadi. Bu banklarning umumiy xususiyati 
bo‘lib, ularning faoliyatiga rivojlangan mamlakatlarning muhim ta’sir 
ko‘rsatishi, ya’ni banklar kapitalining anchagina qismini tashkil qilishi 
hamda taxminan 1/3 qismi ularning a’zolariga tegishli bo‘lishidir. 
Mintaqaviy rivojlanish banklari resurslarining shakllanishida bir xil 
tamoyil amal qiladi, ijtimoiy fondlardan qarz mablag‘larini jalb qilish, 
shuningdek, ko‘pincha Jahon banki guruhiga o‘xshashlik bo‘yicha kredit 
siyosati yuritiladi. 
Shu bilan birgalikda mintaqaviy rivojlanish banklari faoliyatida bir-
biridan farqlilik ham mavjud. Bular ushbu uchta – Lotin Amerikasi, Osiyo 
va 
Afrika 
mintaqalaridagi 
mamlakatlarning 
iqtisodiy, 
madaniy 
rivojlanishining turli xildagi darajasi hamda tarixiy an’analarining 
xususiyatlari bilan belgilanadi. 
O‘z faoliyati davomida Amerikaaro rivojlanish banki kreditlarining 
katta qismini “katta uchlik” mamlakatlariga bergan (Argentina, Braziliya, 
Meksika);
Osiyo rivojlanish banki esa 5 mamlakatga (Indoneziya, Janubiy 
Koreya, Filippin, Pokiston, Tailandga). 
Shuningdek, Afrika rivojlanish banki – ko‘proq to‘lovga qodir 
mijozlarga (Marokko, Zair, Keniya, Tunisga va boshqalarga). Afrika 
rivojlanish fondi vujudga kelishi bilan Markaziy va G‘arbiy Afrikaning 
unchalik rivojlanmagan mamlakatlarini ham kreditlashni boshladi.
Mintaqaviy rivojlanish banklari rivojlanayotgan mamlakatlarga 
nisbatan ularning iqtisojiy rivojlanish darajasiga va siyosatining 
yo‘nalishiga qarab tabaqalangan kredit siyosatini olib boradi.
Mintaqaviy rivojlanish banklarining tashkil topish sanalari: 

257 
Amerikaaro Rivojlanish banki – tashkil etish g‘oyasi 1889-yil 1959-
yil dekabr. 
Osiyo taraqqiyot banki – tashkil etish g‘oyasi 1957-yil, 1966-yil 
dekabr. 
Afrika rivojlanish banki – 1960-yil, 1963-yil Nizomi tasdiqlangan. 
Yevropa taraqqiyot va tiklanish banki – tashkil etish g‘oyasi 1989-yil 
oktyabr, Nizomi 1990-yil 9-aprelda tasdiqlangan. 
G‘arbiy Yevropa integratsiyasi majmuining institutsional tuzilishi bir 
qator mintaqaviy valyuta-kredit va moliya tashkilotlarini o‘z ichiga oladi. 
Yevropa Ittifoqi mintaqaviy valyuta-kredit va moliya tashkilotlari turli xil 
maqsadlarni nazarda tutadi: o‘z institutsional tuzilmasini tuzish bilan 
G‘arbiy Yevropa integratsiyasini va jahon markazini mustahkamlash; 
Yevropa Ittifoqi mamlakatlari iqtisodiyotini rivojlantirish; 1993-yil 
noyabrda kuchga kirgan Maastrixt shartnomasiga muvofiq ravishda 
iqtisodiy va valyuta ittifoqini tuzish; uyushgan mamlakatlarga nisbatan 
kelishilgan siyosatni o‘tkazish. 
O‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarga muvofiq ushbu tashkilotlar 
davlatlararo va qisman milliy chegarada iqtisodni mintaqaviy darajada 
tartibga solish va G‘arbiy Yevropa iqtisodiy integratsiyasi rivojlanishida 
muhim rolni o‘ynaydi. Birinchidan, ular Yevropa Ittifoqi institutsional 
tuzilmasining 
tarkibiy 
elementlari 
hisoblanadi. 
Ularga 
Yevropa 
parlamenti, Yevropa Hamjamiyati Kengashi hamda boshqa tashkilotlar 
kiradi. Ikkinchidan, ularning vujudga kelishi va faoliyatining moddiy 
bazasi bo‘lib, qo‘shma budjet va fond xizmat qiladi. Ular o‘zida a’zo 
mamlakatlarning rasmiy oltin-AQSh dollari rezervlarining 20 %ini 
mujassam qiladi. A’zo mamlakatlar milliy budjetlarining 2,5-3 % 
summasini birlashtirgan Yevropa Ittifoqining markazlashtirilgan budjeti 
hisobiga bir necha qo‘shma fondlar shakllangan. Uchinchidan, mintaqaviy 
institutlar faoliyatida xalqaro valyuta birligidan foydalaniladi. 
Yevropa iqtisodiy integratsiyasi doirasida mintaqaviy moliya 
institutlarining vujudga kelishi asta-sekinlik bilan, asosan, G‘arbiy 
Yevropadagi integratsiya jarayonlarining rivojlanish bosqichlariga 
muvofiq ravishda paydo bo‘lgan.
Yevropa Ittifoqi doirasida tuzilgan asosiy mintaqaviy tashkilotlarga 
quyidagilarni kiritish mumkin: 
Yevropa investitsiya banki (YIB, Lyuksemburgda 1958-yilda Rim 
bitimiga muvofiq tashkil etilgan) etti yildan yigirma yil muddatgacha, 
rivojlanayotgan mamlakatlarga esa kam rentabelli loyihalarga yiliga 1-2 
%dan qirq yil muddatgacha kreditlar beradi. YIB faoliyatining maqsadi 

258 
Yevropa ittifoqi mintaqasidagi qoloq mamlakatlarni rivojlantirish, 
korxonalarni qayta qurish, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va 
kooperatsiyalash doirasida tarmoq tuzilmalarini modernizatsiyalash, 
asosiy o‘rinda turuvchi ustuvor tarmoqlarni rivojlantirish hamda qo‘shma 
xo‘jalik obyektlarini tashkil qilish hisoblanadi. Bundan tashqari, YIB 
xususiy va davlat korxonalariga kafolat beradi. 
Hozirgi davrda YIB a’zolari bo‘lib Yevropa Ittifoqining 12 ta 
mamlakati hisoblanadi. YIB mustaqil yuridik va moliyaviy maqomga ega 
bo‘lgan institutdir. 
Uning rahbarlik organlari – Boshqaruvchilar Kengashi a’zo 
mamlakatlarning 
Moliya 
vazirlaridan 
iborat. 
Boshqaruv 
idorasi 
Lyuksemburgda joylashgan
67
.

Download 3,95 Mb.