Eng oson o ‘rin almashtirishga misol tariqasida dastlabki ax-
borot blokini matritsaga qator bo‘yicha yozishni, o ‘qishni esa ustun
bo‘yicha amalga oshirishni ko‘rsatish mumkin.
Matritsa qatorlarini
to‘ldirish va shifrlangan axborotni ustun bo‘yicha o‘qish ketma-
ketligi kalit yordamida berilishi mumkin. Usulning kriptobardosh-
ligi blok uzunligiga (matritsa o ‘lchamiga) bog‘liq. Masalan, uzun-
ligi 64 simvolga teng bo‘lgan blok (matritsa o ‘lchami 8x8)
uchun
kalitning 1,6» 109 kombinatsiyasi bo‘lishi mumkin. Uzunligi 256
simvolga teng bo‘lgan blok (matritsa o ‘lchami 16x16) kalitning
mumkin bo‘lgan kombinatsiyasi 1,4» 1026 ga yetishi mumkin. Bu
liolda kalitni saralash masalasi zamonaviy EHMlar uchun ham
murakkab hisoblanadi.
Gamilton marshrutlariga asoslangan usulda ham o ‘rin almash-
tirishlardan foydalaniladi. Ushbu usul
quyidagi qadamlami bajarish
orqali amalga oshiriladi.
1-
qadam. Dastlabki axborot bloklarga ajratiladi. Agar shifr-
lanuvchi axborot uzunligi blok uzunligiga karrali bo‘lmasa, oxirgi
blokdagi bo‘sh o ‘rinlarga maxsus xizmatchi simvollar-to‘ldiruvchi-
lar joylashtiriladi (masalan, *).
2-
qadam. Blok simvollari yordamida jadval to ‘ldiriladi va bu
jadvalda simvolning tartib raqami uchun ma’lum joy ajratiladi (5.5-
rasm).
3-
qadam. Jadvaldagi simvollami o‘qish
marshrutlarning biri
bo‘yicha amalga oshiriladi. Marshrutlar sonining oshishi shifr krip-
tobardoshligini oshiradi. Marshrutlar ketma-ket tanlanadi yoki ular-
ning navbatlanishi kalit yordamida beriladi.
4-
qadani. Simvollaming shifrlangan ketma-ketligi belgilangan
L uzunlikdagi bloklarga ajratiladi.
L kattalik 1-qadamda
dastlabki
axborot boiinadigan bloklar uzunligidan farqlanishi mumkin.
Rasshifrovka qilish teskari tartibda amalga oshiriladi. Kalitga
mos holda marshrut tanlanadi va bu marshrutga binoan jadval
to‘ldiriladi.
Jadvaldan simvollar element nomerlari kelishi tartibida o ‘qi-
ladi.
Misol. Dastlabki matn
To « 0 ‘RIN ALMASHTIRISH USULI»-
ni shifrlash talab etilsin. Kalit va shifrlangan
bloklar uzunligi mos
holda quyidagilarga teng: A'=<2,1,1>, 1=4. Shifrlash uchun 5.5
75
rasmda keltirilgan jadval va ikkita marshrutdan foydalaniladi.
Berilgan shartlar uchun matritsalari to‘ldirilgan marshrutlar 5.6-
rasmda keltirilgan ko‘rinishga ega.
5.5-rasm. 8-elementli jadval va Gamilton marshrutlari variantlari.
5.6-rasm. Gamilton marshruti yordamida shifrlash misoli.
1-
qadam. Dastlabki matn uchta blokka ajratiladi.
5 / = < 0 ‘RIN_ALM>, 52=
, № < USULI**>;
2- qadam. 2,1,1 marshrutli uchta matritsa toidiriladi;
3-
qadam. Marshrutlarga binoan simvollami joy-joyiga qo‘yish
orqali shifrmatnni hosil qilish.
T i =
4- qadam. Shifrmatnni bloklarga ajratish.
7j=
Amaliyotda o ‘rin almashtirish usulini amalga oshiruvchi
maxsus apparat vositalar katta ahamiyatga ega (5.7-rasm).
76
1
о
1
0
1
1
о
0
1
0
1
о
о
0
1
I
I
1
0
1
1
1
0
1
0
1
0
1
1
1
о
о
Shifrlash
Rasshifrovka qilish
5.7-rasm. 0 ‘rin almashtirish sxemasi.
Dastlabki axborot blokining parallel ikkili kodi (masalan, ikki
bayt) sxemaga beriladi. Ichki kommutatsiya hisobiga sxemada bit-
laming bloklardagi o‘rinlari almashtiriladi. Rasshifrovka qilish
uchun esa sxemaning kirish va chiqish yo‘llari o ‘zaro almashtiriladi.
0 ‘rin almashtirish usullarining amalga oshirilishi sodda bo‘lsa-
da, ular ikkita jiddiy kamchiliklarga ega.
Birinchidan, bu usullami
statistik ishlash orqali fosh qilish mumkin. Ikkinchidan, agar
dastlabki matn uzunligi
К simvollardan
tashkil topgan bloklarga
ajratilsa, shifmi fosh etish uchun shifrlash tizimiga bittasidan
boshqa barcha simvollari bir xil bo‘lgan test axborotining
K -l
blokini yuborish kifoya.
