VII bob. KOMPYUTER VIRUSLARI VA ZARARKUNANDA
DASTURLAR BILAN KURASHISH MEXANIZMLARI
7.1. Kompyuter virusiari va virusdan himoyalanish
muammolari
Kompyuter virusining ko‘p ta’riflari mavjud. Birinchi ta’rifni
1984-yili Fred Koen bergan: "Kompyuter virusi
- boshqa dasturlar-
ni, ularga o‘zini yoki o'zgartirilgan nusxasini kiritish orqali, ulami
modifikatsiyalash bilan zaharlovchi dastur. Bunda kiritilgan dastur
keyingi ko‘payish qobiliyatini saqlaydi". Virusning o ‘z-o‘zidan ko‘-
payishi va hisoblash jarayonini modifikatsiyalash qobiliyati bu ta’-
rifdagi tayanch tushunchalar hisoblanadi.
Kompyuter virusining
ushbu xususiyatlari tirik tabiat organizmlarida biologik viruslaming
parazitlanishiga o‘hshash.
Hozirda kompyuter virusi deganda quyidagi xususiyatlarga ega
boMgan dasturiy kod tushuniladi:
- asliga mos kelishi shart bo‘lmagan, ammo aslining xususiyat-
lariga (o‘z-o‘zini tiklash) ega boig an
nusxalami yaratish qobiliyati;
- hisoblash tizimining bajariluvchi obyektlariga yaratiluvchi
nusxalaming kiritilishini ta’minlovchi mexanizmlaming mavjudligi.
Ta’kidlash lozimki, bu xususiyatlar zaruriy, ammo yetarli
emas. K o‘rsatilgan xususiyatlami hisoblash
muhitidagi zarar kelti-
ruvchi dastur ta’sirining destruktivlik va sir boy bermaslik xusu
siyatlari bilan to'ldirish lozim.
Viruslami quyidagi asosiy alomatlari bo‘yicha turkumlash
mumkin:
- yashash makoni;
- operatsion tizim;
- ishlash algoritmi xususiyati;
- destruktiv imkoniyatlari.
Kompyuter viruslarini yashash makoni, boshqacha aytganda,
viruslar kiritiluvchi kompyuter tizimi obyektlarining xili bo‘yicha
171
turkumlash asosiy va keng tarqalgan turkumlash hisoblanadi (7.1-
rasm).
7.1-rasm. Yashash makoni bo‘yicha kompyuter viruslarining
turkumlanishi.
Fayl viruslari bajariluvchi fayllarga turli
usullar bilan kiritiladi
(eng ko‘p tarqalgan viruslar xili), yoki fayl-yo‘ldoshlami (kompa-
non viruslar) yaratadi yoki faylli tizimlami (link-viruslar) tashkil
etish xususiyatidan foydalanadi.
Yuklama viruslar o ‘zini diskning yuklama sektoriga (boot -
sektoriga) yoki vinchesteming tizimli yuklovchisi (MasterBootRe-
cord) bo‘lgan sektorga yozadi. Yuklama viruslar tizim yuklanishida
boshqarishni oluvchi dastur kodi vazifasini bajaradi.
172
Makroviruslar axborotni ishlovchi
zamonaviy tizimlaming
makrodasturlarini va fayllarini, xususan, M icrosoft Word, Micro
Soft Excel va h. kabi ommaviy muharrirlaming fayl-hujjatlarini va
elektron jadvallarini zaharlaydi.
Tarmoq virus lari o ‘zini tarqatishda kompyuter tarmoqlari va
elektron pochta protokollari va komandalaridan foydalanadi. Ba’-
zida tarmoq viruslarini "qurt" xilidagi dasturlar deb yuritishadi. Tar
moq viruslari Intemet-qurtlarga (Internet bo‘yicha tarqaladi), IRC-
qurtlarga (chatlar, IntemetRelayChat) bo‘linadi.
Kompyuter viruslarining ko‘pgina kombinatsiyalangan xillari
ham mavjud, masalan - tarmoqli makrovirus tahrirlanuvchi hujjat-
lami zaxarlaydi hamda o ‘zining nusxalarini
elektron pochta orqali
tarqatadi. Boshqa bir misol sifatida fayl-yuklama viruslarini ko‘rsa-
tish mumkinki, ular fayllami hamda disklaming yuklanadigan sek-
torini zaharlaydi.
