S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

VII bob. KOMPYUTER VIRUSLARI VA ZARARKUNANDA 
DASTURLAR BILAN KURASHISH MEXANIZMLARI
7.1. Kompyuter virusiari va virusdan himoyalanish 
muammolari
Kompyuter virusining ko‘p ta’riflari mavjud. Birinchi ta’rifni 
1984-yili Fred Koen bergan: "Kompyuter virusi - boshqa dasturlar- 
ni, ularga o‘zini yoki o'zgartirilgan nusxasini kiritish orqali, ulami 
modifikatsiyalash bilan zaharlovchi dastur. Bunda kiritilgan dastur 
keyingi ko‘payish qobiliyatini saqlaydi". Virusning o ‘z-o‘zidan ko‘- 
payishi va hisoblash jarayonini modifikatsiyalash qobiliyati bu ta’- 
rifdagi tayanch tushunchalar hisoblanadi. Kompyuter virusining 
ushbu xususiyatlari tirik tabiat organizmlarida biologik viruslaming 
parazitlanishiga o‘hshash.
Hozirda kompyuter virusi deganda quyidagi xususiyatlarga ega 
boMgan dasturiy kod tushuniladi:
- asliga mos kelishi shart bo‘lmagan, ammo aslining xususiyat- 
lariga (o‘z-o‘zini tiklash) ega boig an nusxalami yaratish qobiliyati;
- hisoblash tizimining bajariluvchi obyektlariga yaratiluvchi 
nusxalaming kiritilishini ta’minlovchi mexanizmlaming mavjudligi.
Ta’kidlash lozimki, bu xususiyatlar zaruriy, ammo yetarli 
emas. K o‘rsatilgan xususiyatlami hisoblash muhitidagi zarar kelti- 
ruvchi dastur ta’sirining destruktivlik va sir boy bermaslik xusu­
siyatlari bilan to'ldirish lozim.
Viruslami quyidagi asosiy alomatlari bo‘yicha turkumlash 
mumkin:
- yashash makoni;
- operatsion tizim;
- ishlash algoritmi xususiyati;
- destruktiv imkoniyatlari.
Kompyuter viruslarini yashash makoni, boshqacha aytganda, 
viruslar kiritiluvchi kompyuter tizimi obyektlarining xili bo‘yicha
171

turkumlash asosiy va keng tarqalgan turkumlash hisoblanadi (7.1- 
rasm).
7.1-rasm. Yashash makoni bo‘yicha kompyuter viruslarining 
turkumlanishi.
Fayl viruslari bajariluvchi fayllarga turli usullar bilan kiritiladi 
(eng ko‘p tarqalgan viruslar xili), yoki fayl-yo‘ldoshlami (kompa- 
non viruslar) yaratadi yoki faylli tizimlami (link-viruslar) tashkil 
etish xususiyatidan foydalanadi.
Yuklama viruslar o ‘zini diskning yuklama sektoriga (boot -
sektoriga) yoki vinchesteming tizimli yuklovchisi (MasterBootRe- 
cord) bo‘lgan sektorga yozadi. Yuklama viruslar tizim yuklanishida 
boshqarishni oluvchi dastur kodi vazifasini bajaradi.
172

Makroviruslar axborotni ishlovchi zamonaviy tizimlaming 
makrodasturlarini va fayllarini, xususan, M icrosoft Word, Micro­
Soft Excel va h. kabi ommaviy muharrirlaming fayl-hujjatlarini va 
elektron jadvallarini zaharlaydi.
Tarmoq virus lari o ‘zini tarqatishda kompyuter tarmoqlari va 
elektron pochta protokollari va komandalaridan foydalanadi. Ba’- 
zida tarmoq viruslarini "qurt" xilidagi dasturlar deb yuritishadi. Tar­
moq viruslari Intemet-qurtlarga (Internet bo‘yicha tarqaladi), IRC- 
qurtlarga (chatlar, IntemetRelayChat) bo‘linadi.
Kompyuter viruslarining ko‘pgina kombinatsiyalangan xillari 
ham mavjud, masalan - tarmoqli makrovirus tahrirlanuvchi hujjat- 
lami zaxarlaydi hamda o ‘zining nusxalarini elektron pochta orqali 
tarqatadi. Boshqa bir misol sifatida fayl-yuklama viruslarini ko‘rsa- 
tish mumkinki, ular fayllami hamda disklaming yuklanadigan sek- 
torini zaharlaydi.

Download 10,28 Mb.