Agar
avtom obil tekis harakat qilsa, uning tezlanishi nolga
teng b o ‘ladi, natijada avtom obilning dinam ik om ili x)a m ax
tezlik bilan harakatlangandagi yoMning um um iy qarshiligi \j/v
max
ga teng.
Turli uzatmalarda dvigatel to'la yuklama bilan ishlaganda dina
mik om il bilan tezlik o ‘rtasidagi grafik bog‘lanish
avtomobilning
dinamik xarakteristikasi deyiladi (3.3-rasm).
Bu graflkni qurish u c h u n tirsakli valning
па
min,
nd
max
aylanishlar chastotalari oralig‘ini 8
. . .
10
ta teng bo ‘lakka b o ‘li-
nadi. H ar bir uzatm ada tirsakli valning aylanishlar chastotasi
u ch u n tezlik qiym atlari topiladi. D vigatelning tashqi tezlik
xarakteristikasidan
Md ning qiymatlarini aniqlab, h ar bir uzatm a
uchun A ning qiymati (34) form uladan topiladi.
D inam ik xarakteristika grafigi
yordam ida avtom obilning
qarshiliklarni yenga olish qobiliyatini aniqlash, bir xil tipdagi
va turli og‘irlikdagi avtom obillarning dinam ikasini taqqoslash
m um kin.
Endi avtom obilning dinam ik xarakteristikasini ko‘rib ch i
qam iz (3.3-rasm ,
a). Tahlil uchun yo ‘lning um um iy qarshiligi
turlicha b o ‘lgan I-I, II-II kesim larni ko‘rib chiqam iz. Quyidagi
tengsizlik
sharti bajarilsa, avtomobil harakat qilish qobiliyatiga
ega boMadi:
P > P. > P
1
к — 1 4/ •
Bu tengsizlikni hadm a-had
Ga ga b o ‘lsak,
d
, >
d
, >
d
v .
(36)
Avtomobil harakat qilish qobiliyatiga ega b o ‘lishi uchun
[(36) tengsizlik] uning dinam ik omili A yoMning um um iy
qarshiligidan katta yoki unga teng, ilashish qobiliyati b o ‘yicha
dinam ik omili A dan kichik yoki unga teng boMishi zarur.
M ulohazalarni shu asosda olib boramiz.
I—I kesim: A >
vj
/
i
da ham m a
nuqtalar uchun avtomobil
I - II—III uzatm alarda X)ai tezliklar diapazonida harakat qilishi
m um kin. I ll uzatm ada avtomobil x)ai dan ua max gacha tezliklar
diapazonida sekinlanib harakatlanadi.
I I —II kecim : avtom obil ham m a uzatm alarda tezlikning
x)a min- Ua max diapazonida harakat qilishi mumkin. U chinchi
197
uzatm ada
A in >> x
|/2
b o ‘lgani u ch u n , avtom obil x)a и max
tezligiga ega bo ‘ladi.
III—III kesim: A i max < уз bo ‘lgani uchun, avtomobil bu
yo ‘lda hech qanday u zatm ad a ham harakat qila olm aydi.
Birinchi uzatm ada ketayotgan avtom obil shu yo ‘lga tushib
qolsa, harakati sekinlashib, to ‘xtab qoladi.
IV—IV kesim: yo‘lning ushbu qarshiligi dinam ik omillini
ikki n u q tad a kesib o ‘tadi. A vtom obil I u zatm ad a bem alol
harakat qiladi,
II uzatm aning и
а2
— 'Озз tezliklar diapazonida
harakat qilish shartini to ‘laroq ko‘rib chiqamiz.
V—
V kesim: avtom obil I, II uzatm alarda, A i > А и > уз
bo ‘lgani uch u n x
)a4
tezlik diapazonida bem alol harakatlanishi
mumkin. A max = ymax nuqtada esa (3.3-rasm ,
b) avtomobil
kritik Vfl
kr tezlikka ega b o ‘ladi. Avtomobil m a'lum uzatm ada,
drossel-zaslonkaning m a ’lum b ir och iq holatida harakatda
b o is in . A vtom obil y i qarshilikka ega boMgan y o ‘ldan x)ai
tezlikda harakatlanayotgan vaqtda yo‘lning um um iy qarshiligi
у
4
b o ‘lsa, avtom obilning tezligi oshib, Оаз ga teng b o ‘ladi.
D inam ik omil esa A
4
= у» bo ‘lguncha
kam ayadi,
natijada
avtomobil х)аз tezlik bilan tekis harakat qila boshlaydi. Agar
um um iy qarshiligi y
4
b o ‘lgan yo ‘ldagi harakatda qo ‘shimcha
qarshilik mavjud b o ‘lsa, tezlik kamayib dinam ik omil ortib
boradi va A = y i b o ‘lganda tezlikning qiym ati Dai b o ‘lib,
ortishdan to ‘xtaydi.
D em ak, ua kr dan katta tezliklarda у o bzgarishidan q a t’i-
nazar, avtom obilning turg‘un harakat holati avtom atik ravishda
ushlab turiladi va u tu rg ‘u n harakat diapazoni hisoblanadi.
Agar avtom obil u a kr yoki un d an kichik i
)a2
tezlik bilan
harakatlansa, yo‘lda hosil b o ‘lgan y i qarshilik yi > y
4
b o ‘lgani
uchun tezlanishni kam aytirishi va
dinam ik om ilni oshirishi
kerak. G rafikdan dinam ik om ilning va tezlikning oshganligini
ko‘rish mumkin.
S h u n d a y q ilib , te zlik
Vai- Vakr d ia p a z o n id a , yetak ch i
g‘ildirakka q o ‘shim cha kuch berilmasa, avtom obilning turg‘un
harakat qilishi m um kin emas.
Bu hoi b o ‘lmasligi uchun haydovchi dinam ik omilni oshirish
m aqsadida uzatm alarga kichik u zatm ani q o ‘shadi, natijada
avtom obilning harakat turg‘unligi saqlanib qoladi.
199
X u lo sa qilib a y tg a n d a ,
x>a > x)a kr da h a ra k a t tu rg ‘u n ,
Ua < Ua kr da esa noturg‘un b o ‘ladi. Shuning u ch u n u a kr tezligi
tortish shartlari bo ‘yicha kritik tezlik deb ataladi.
D inam ik xarakteristika grafigida yana bir m asalani ko‘rib
chiqish zarur. Yetakchi g‘ildirak shataksiram asdan g ‘ildirashi
u chun
Pk max < Л» sharti bajarilishi kerak.
Ilashish hisobga olgandagi dinam ik om il Д,:
Bu yerda
