г' _ _ Z
Z
’
yoki
G a b c o s a
Pf ■ rk +
Pw
- h ^ ,
+(Pja
+ Қ ) - hg
/nox
г, =
z -------------------------------I --------------- •
<28)
M a’lum ki, Л^/ + Mj
2
= Mf = P f' rk.
Shunga o ‘xshash
G a
a cosof ,
Pf Гь + P* ' К
+ (^ja + ^ ) -
/лпч
Z2~
L
L
' (
}
T englam alardan ko ‘rinib turibdiki, avtom obil harakatla
nayotgan vaqtda yo ‘lning oldingi g ‘ildirakdagi reaksiyasi ka
mayadi, orqa g‘ildirakdagisi esa y o ‘lning og‘ish burchagi or,
avtom obilning tezlanishi va qarshilik kuchlarining oshishi bilan
ortadi.
Avtomobil harakatlanayotgan vaqtda reaksiya kuchlari Zi,
72 ning statik holatidagi Gi, Gi og‘irliklarga nisbatan necha
marta kattaligini qayta taqsimlanish koeffltsiyentlari mi, m
2
orqali
aniqlash mumkin:
(3°)
A vtomobil tezlanish bilan harakatlanayotgan vaqtda bu
koeffitsiyentlarning maksimal qiymatlari quyidagicha bo‘ladi:
oldingi o ‘q uchun mi = 0,65—0,7;
orqa o ‘q uchun m
2
= 1,2—1,35.
Avtomobilning torm ozlanishi vaqtida teskari jarayon sodir
bo ‘lib, oldingi o ‘qda yoMning reaksiyasi ortadi, orqa o ‘qda
esa kamayadi.
2.11. A V TO M O B ILN IN G HARAKAT TENGLAM ASI
VA U N I Y E C H IS H USULLARI
Avtom obilning harakat tenglam asi tortish dinamikasidagi
asosiy tenglam a hisoblanadi. Bu tenglam a avtomobilning hara
kat xususiyatlarini an iq lab , harak atlan tiru v ch i va qarshilik
kuchlarini bir-biri bilan bog‘laydi.
189
A vtomobil dinam ikasining im koniyatlari dvigatel q u w ati
va ilashish kuchi bilan cheklanadi, bu ho ld a boshqa eksp
luatatsion xususiyatlar kiritgan cheklanishlar hisobga olinmaydi.
A v to m o b iln in g h a r xil rejim d a h a ra k a t qilishiga t a ’sir
qiluvchi kuchlarga va ularning yo‘nalishiga tezlikning o ‘zgarish
xarakteri sabab b o ‘ladi.
N atijada avtom obil tortish kuchi ta ’sirida, tortish kuchi
ta ’sir etm aganda esa, torm ozlash kuchi ta ’sirida harakat qilishi
m um kin.
Bu rejimlarning h ar birida avtom obil tekis, tezlanuvchan,
yoki se k in la n u v c h a n h a ra k a t q ilish i m u m k in . A vtom obil
yuqoriga tezlanish bilan harakatlanayotgan vaqtda unga ta ’sir
etuvchi kuch va m o m en tlar 2 . 1-rasm da ko ‘rsatilgan. Endi
ham m a kuchlarning yo‘l sathiga proyeksiyasini aniqlaymiz:
Қ - х - Р » - Р г Р „ = о
(31)
bu yerda X\, Xi — oldingi va orqa o ‘qlardagi urinm a reaksiyalar.
Olingan tenglam a avtom obilning harakat tenglamasi deyiladi.
Bu tenglam ani yechib avtom obil dinam ikasining k o ‘rsat-
kichlarini, m asalan, gorizontal yo ‘lda erishishi m um kin b o‘lgan
maksimal tezlik va shunga m os dinam ik om ilni, yuqori va
pastki uzatm alarda yengish m um kin b o ‘lgan y o ‘lning um um iy
qarshiligini va boshqalarni aniqlash mum kin.
H arakat tenglamasidagi kuchlarni tezlik bilan bog‘lovchi
aniq form ulalar y o ‘qligi sababli bu tenglam a um um iy ko‘ri-
nishda yechish ko‘p m ehnat talab qiladi.
Avtom obilning harakat tenglam asi kuchlar balansi va uning
grafigi, m om entlar balansi va uning grafigi, dinam ik xarak-
teristika va pasport grafiklar kabi xususiy usullar bilan yechiladi.
I I bobga doir m asalalar
1.
D vigatelning q u w a ti Nd = 25 kVt b o 'lib , avtom obil
transmissiyasida qarshiliklarni yengish u chun uning N,r = 3
kVt qismi sarflanadi.
Transmissiyaning f.i.k. rjtr ni aniqlang.
Yechish:
,,' = i " ^ = 1" E =
1 ™0,12
=
0 ’ 88
190
2.
A vtom obilning yetakchi g‘ildiragiga uzatilgan q u w a t
82 kVt b o ‘lib, transmissiyaning f.i.k. 0,9 bo‘lsa, dvigatelning
q u w a t ini aniqlang.
Javob: VV, = 91 kVt.
3. A v to m o b il t o ‘g ‘ri u z a tm a d a h a ra k a tla n a y o tg a n id a
dvigateldagi burovchi m om ent 20 N m bo ‘lib, g‘ildirak radiusi
0,32 m; transm issiyaning f.i.k. 0,9, asosiy uzatm aning uzatish
soni 4. GNldirakdagi tortuvchi kuchni aniqlang.
Javob: Pk = 225 N.
4. Avtomobil 0,8 m /s
2
tezlanish bilan harakatlanadi. Radiusi
0,34 m b o ‘lgan g‘ildirakning burchak tezlanishini aniqlang.
Javob: ek = 23,5 rad ian /s2.
5. G ‘ildirakning g‘ildirashiga qarshilik kuchi 950 N , avto
m obilning um um iy og‘irligi 45400 N , g‘ildirashga qarshilik
koeffitsiyentini aniqlang.
Javob: f = 0,0210.
6
. A vtom obilning old yuzasidan qaragandagi yuzi 1,5 m 2,
N ■
s
2
havo qarshiligini yengish koeffitsiyenti 0,4 — j - , tezligi 90 km /
m
soat. Havoning qarshilik kuchini aniqlang.
Javob: P = 375 N.
w
7. Og‘irligi 28000 N boMgan avtomobil 0,42 m /s
2
tezlanish
bilan to ‘g‘ri uzatm ada harakatlanadi. A vtom obilning tezla-
nishiga qarshilik kuchini aniqlang.
Javob: P u = 1300 N.
|
