qabul qilamiz. Avtomobil torm ozlanayotgan vaqtda harakat
tenglam asining um um iy ko‘rinishi quyidagicha bo ‘ladi:
P f \
+
P h + P h
+
Р 'г
+
P td
+ ^xx
-
= 0 .
Р /
+
Pf2
=
Pf
va
Ph
+^z2 =
Pt
bo ‘lgani uchun
A
4 .2-rasm . T o rm o z la n a y o tg a n av to m o b ilg a t a ’s ir qiluvchi k u ch lar.
Г'+
р
< +
р
,
л
+
р
,* -
р
№
=
о
-
(
44
)
Torm ozlovchi kuchning torm ozlanish
jarayonida ortishi
natijasida urinm a reaksiyaning qiymati ham oshadi va uning
m aksim al qiym atga erishishi ilashish kuchi
Рф ga tenglash-
guncha
davom etadi, ya’ni
* < Р ф.
(45)
U rinm a reaksiyaning asosiy qiymati torm ozlovchi kuch Л
dan iboratligi va P, >> Pf, Pt >> Pja b o ‘lganligi uchun (45)
tengsizlikni quyidagicha yozish mumkin:
p,
s p , .
( 4 6 )
Bu (46) tengsizlik avtom obilning effektiv torm ozlanish
shartidir.
Agar Pt <РФ b o ‘lsa, shina bilan yo‘l o ‘rtasida
ilashish
bo ‘yicha zapas boMadi, bunda avtom obilning torm ozlanishi
jarayonidagi harakati turg‘un; g‘ildiraklar blokirovka* qilin-
* B lo k ir o v k a — g 'i l d i r a k n i n g t o r m o z l a s h b a r a b a n i b ila n k o l o d k a s in i n g ji p s l a s h i b
b ir g a lik d a h a r a k a tla n is h i.
2 1 7
magan; Pt = Рф b o ‘lsa, shina bilan yo ‘l o ‘rtasidagi ilashish
b o 'y ic h a zapasdan to ‘la foydalanilgan b o ‘ladi, b u nda g ‘il-
diraklar blokirovka qilinish chegarasida, avtom obilning h ara
kati esa n o tu rg ‘un m uvozanatda; Р1> / )Ф b o ‘lsa, g ‘ildiraklar
blokirovka qilingan va faqat sirpanib harakat qiladi, avto
m obilning harakati noturg‘un b o ‘ladi.
Avtomobilning torm ozlanish tizimi hosil qilgan tormozlovchi
kuch, shina va y o‘l o ‘rtasidagi ilashish
kuchidan ancha katta
b o ‘lganligi sababli intensiv tormozlash vaqtida avtomobil g‘ildiragi
blokirovkalanadi va aylanmasdan yo‘lda sirpanadi.
G ‘ildiraklar blokirovkalanganida torm oz barabani va kolod-
kasi jipslashib bir butundek harakat qiladi va avtom obilning
kinetik energiyasini yengish uch u n sarflanayotgan to rm o z
lanish energiyasi shinaning y o ‘lga ishqalanishiga sarflanadi.
N atijada shina tem peraturasi ko‘tarilib ilashish koeffitsiyen-
tining qiym ati kamayadi.
Shuning uchun ham g ‘ildirak blokirovka chegarasida to r-
mozlansa, tez to ‘xtaydi, y a’ni effektiv torm ozlanadi.
G ‘ildirakning shataksirayotganini
tekshirish ancha qiyin,
shu sababli hisoblash form ulasida g ‘ildirak va yo ‘l o ‘rtasidagi
ilashishdan to ‘la foydalaniladi, ф koeffitsiyentini esa o ‘zgarmas
deb olinadi.
