uzayadi. M asalan, PAZ-672 avtobusini torm ozlashda baraban
bilan kolodka ustquymasi o ‘rtasidagi zazor 0,25 m m b o ‘lsa,
torm oz yuritm asining ishga tushish vaqti 0,16 ... 0,25 s, agar
zazor 0,5 m m b o ‘lsa, 0,4 ... 0,45 s bo ‘ladi.
A vtom obilni ekspluatatsiya- qilish vaqtida to rm o zlan ish
m exanizm iga m o y ,
suv kirib, to rm o zla n ish m o m e n tin in g
kamayishiga sabab b o ‘ladi, natijada torm ozlanish dinamikasi
y o m o n la s h a d i. Bu h o i b o £lm asligi u c h u n to rm o z la n is h
mexanizmi o ‘z vaqtida texnik ko‘rikdan o ‘tkazilishi kerak.
Avtomobil torm ozlanish mexanizm ida hosil bo‘lgan m o
m en tin in g effektiv ishlatilishi y o ‘l va shina protek to rin in g
holatiga, ularn in g bir-biri bilan ilashish sharoitiga bog ‘liq.
Yangi qurilgan y o ‘lning ustida mayda notekisliklar bo‘lgani
uchun bu y o ‘l shina bilan yaxshi tishlashadi, dem ak, ilashish
koeffitsiyenti
(p ortadi. Agar shina protektori yeyilgan b o ‘Isa,
ilashish
koeffitsiyenti
kamayib, avtom obilning torm ozlanish
dinamikasiga salbiy ta ’sir etadi, chunki torm ozlanish kuchidan
to ‘liq foydalanish im koni kamayadi.
IV bobga doir m asalalar
1. Harakatsiz turgan avtom obilning oldingi o ‘qiga 10000
N , orqa o ‘qiga 20000 N og‘irlik kuchi to ‘g ‘ri keladi. Ilashish
koeffitsiyenti 0,6 deb qabul qihnsa, o ‘qlardagi tormozJanish kuchlari
topilsin.
Javob:
Ph = 6000 N ,
P
t2
= 1200 N.
2. O g‘irlik m arkazidan avtom obilning oldingi o ‘qigacha
bo ‘lgan oraliq 1,1 m; orqa o ‘qigacha bo ‘lgan oraliq 1,3 m,
og‘irlik m arkazining balandligi 0,5 m, solishtirm a torm ozlanish
kuchi 0,6 b o ‘lgan harakatdagi avtom obil torm ozlash kuch-
larining qayta taqsimlanish koeffitsiyentlari aniqlansin.
Javob: Д = 0,666;
p
2
= 0,334.
3. Ilashish koeffitsiyenti 0,65; yo‘lning
um um iy qarshilik
koeffitsiyenti 0,18; solishtirma torm ozlanish kuchi 0,52; to r
mozlanish effektivligining ekspluatatsion koeffitsiyenti 1,2. 70
km /soat tezlik bilan harakatlanayotgan avtom obilning torm oz
lanish vaqti va masofasini aniqlang.
Javob: Zt = 3,67 s;
Sl = 33 m.
Vbob. A V T O M O B IL N IN G Y O N IL G T
T E JA M K O R L IG I
5.1. A V T O M O B IL N IN G Y O N IL G ‘1 T E JA M K O R L IG I
K O ‘RSATKICHLARI
Avtom obilni harakatlantirish uchun zaru r b o ‘ladigan yonil-
g ‘ining qiym ati yuk tashishdagi barcha harajatlarning 10 ...
15% ini tashkil qiladi, shuning u c h u n yon ilg ‘idan unum li
foydalanish va isrofgarchilikka yoll q o ‘ym aslik zarur.
Y o n ilg ‘i sarfi a v to m o b iln in g k o n stru k siy asi va tex n ik
holatiga, yo'l
va iqlim sharoitiga, haydovchining m ahoratiga,
yuk tashishni to ‘glri tashkil ctishga bog‘liq.
YonilgN tejamkorligi k o ‘rsatkichlarining bir qismi avtom o-
^ ih iin g texnik holatiga, ikkinchi qismi esa yuk tashish jarayo-
tashkil qilishga bog‘liq. Y onilg‘i tejamkorligi oMchagichlari
quyidagilardan iborat:
1. Bir soatda sarflangan yonilg‘i:
<63>
yb
bu yerda
Qyo — soatiga sarflanadigan yonilg‘i,
soar
g
gc — yonilg‘ining solishtirm a sarfi,
, v
к v t ■ s o o t
2. 100 km yo ‘lni o ‘tishga sarflangan yonilg'i:
Qm
I0 vao-r ’ ЮОАг/и ’
bu yerda va o r— harakat sharoitidagi o ‘rtacha tezlik, km /soat.
3. Y o‘l birligiga sarflangan yonilg‘i:
Qyo
4. Bajarilgan transport ishiga sarflangan yonilg‘i:
n - 8>
k8 ■
A T km '
234
bu yerda gt — tran sp o rt ishini bajarish
u c h u n ketgan vaqt
davomida sarflangan yonilg‘i, kg;
A — bajarilgan transport ishi.
Avtomobilning yonilg‘i tejamkorligini bajarilgan transport
ishiga sarflangan yonilg‘i m iqdori orqali aniqlash maqsadga
m u v o fiq d ir. A m ald a, 100 km y o ‘lga sarfla n g an y o n ilg ‘i
m iqdorini va avtomobil dvigatelining yonilg‘i tejamkorligini
aniqlashda soatiga sarflangan yonilg'i miqdori
Qyo dan foydalaniladi.
Q uw atlar balansi tenglamasidan quyidagi m a’lum:
0’a • •// • va + IK v,;
+
Syo
• va
N _ N k _ N y + N w +
N ja _
1 0 0 0
1 0 0 0
1000
ritr
Лгг
Пгг
Topilgan qiym atni (63) tenglam aga q o ‘yib, quyidagi ifodani
olamiz:
Se
Q y o = -
(64)
Tjtr ■
1000
'
soat
(64) tenglam aning kam chiliklaridan biri shuki, ge o ‘zgarmas
deb qabul qilingan. Aslida ge o ‘zgaruvchan m iqdor bo ‘lib,
avtom obil tezligi va ga bog‘liq. Y uqoridagi sababga ko ‘ra,
am alda yonilg'i tejamkorligi xarakteristikasi ishlatiladi.
5.2. Y O N ILG 4! T E JA M K O R L IG I GRAFIGI
Turli y o ‘l sh aro itla rid a (y a ’ni ф o ‘zgarganda)
soatiga
sarflangan yonilg‘i miqdori
Q
, 0
bilan tezlik orasidagi bog‘lanish
grafigi yonilg‘i tejamkorligi xarakteristikasi deyiladi. Bu grafik-
ni akadem ik Ye. A. Chudakov tavsiya etgan. Yonilgh tejam
korligi grafigini ko ‘rish uchun avtom obil maxsus asboblar bilan
jihozlanadi va yo‘l sharoitida sinovdan o ‘tkaziladi.
G O S T b o ‘yicha sinash 1 km uzunlikdagi yo ‘lning g o
rizontal, qattiq qoplam ali qismida o ‘tkazilishi, avtomobil esa
to ‘la yuklangan bo ‘lishi shart. Avtomobilga tajriba boshlanishiga
qadar b o ‘lgan уоЧ uchastkasida tezlik (20, 30, 40, ... km /soat)
beriladi va o ‘lchash uchastkasini kesib o ‘tish paytida tajriba
o ‘tkazuvchilar sekundom erni yurgizib uch yo ‘llik jo ‘mrakni /
holatdan / / / holatga o ‘tkazadilar (5.1-rasm ,
a).
235
