6
. 7-rasm.
A vtom obilning burilishi
ctg®, - CtgQj =
L \\21L
^ -v,2 ]
л йУ2
1 2 7 £ - - S - . v a2 + A _ v a2
л
UV2
UV|
(83)
bu yerda
л Ц
1>1 ,
KUV2
oldingi va o rqa o ‘qlarning
yonaki
siфanishiga qarshilik koeffitsiyentlari.
(82), (83) formulalardan ko‘rinib turibdiki, elastik shinali
avtomobil yonaki surilib harakatlansa, uning harakati o ‘zga-
radi, D em ak, 0,, 0, burchaklarning o ‘zaro bog‘lanishi ham
o ‘zgaradi. Shuning u chun ml trapetsiyasi avtomobil uchun
xarakterli rejimlarda g ‘ildiraklarning
haqiqiy burilish burchagi
uning nazariy aniqlangan qiymatidan kam farq qiladigan qilib
yasaladi.
253
6.6. B O S H Q A R IL U V C H I G ‘ILDIRAKLARNING
T E B R A N IS H I
Avtomobil boshqariluvchi g‘ildiraklarining tebranishi unga
qiymati va yo‘nalishi o ‘zgaruvchan kuchlar ta ’sirida hamda
elastik elementlarning mavjudligidan sodir b o ‘ladi. Avtomobil
harakati vaqtida boshqaruvchi gNldiraklar oldingi o 'q
bilan
birgalikda vertikal y o ‘n alish da, m l trapetsiyasi bilan esa
shkvoren atrofida gorizontal tekislikda tebranadi.
Boshqariluvchi g‘ildiraklaming tebranishi avtomobilning notekis
yo‘ldan harakati davrida shinalarining muvozanatda emasligidan,
ml yuritmasi va oldingi osmaning kinematikasi bir-biriga nomu-
vofiqligidan sodir bo‘lishi mumkin.
G ‘ildiraklarning gorizontal tekislikda majburiy burchak
te b ra n ish la ri natijasida a v to m o b il h a ra k a t y o ‘n a lish id an
chetlashadi va agar tebranish amplitudasi kattalashib ketsa,
avtomobil uchun xavf tug‘dirishi
ham mum kin, shina va ml
yuritmasi detallarining yeyilishi ortib ketadi, g‘ildiraklarning
g‘ildirashiga qarshilik ko‘payadi.
Oldingi o lqning chap g ‘ildiragi yo ‘ldagi d o
rilgan, o ‘ng gNldiragi esa tekislikda harakat qiladi desak u
holda g‘ildirakni shkvoren atrofida gorizontal tekislikda bu-
rovchi М 'а giroskopik momenti hosil b o ‘ladi:
M lg= / p-col'(o2 yV m;
bu yerda: / p - oldingi g ‘ildiraklarning qu tbiy
inersiya
m om enti, N m /s 2;
Mi — g‘ildirakning sapfada
aylanish burchak tezligi, rad/s;
м
2
— o ‘qning vertikal tekislikda og‘ish burch ak tezligi.
A k sincha, b oshqariluvchi g ‘ildiraklar giroskopik m o m e n t
ta ’sirida shkvoren atrofida мз burchak tezligi bilan burilsin
deylik. Bunda g‘ildirak o ‘z o ‘qi atrofida mi burchak tezligi
bilan aylangani sababli vertikal tekislikda t a ’sir etuvchi va
o ‘qning og‘ishini ko‘paytimvchi ikkinchi М и8 giroskopik m o
m ent hosil bo ‘ladi:
M " =/p.(0, • (03.
Shunday qilib, oldingi o ‘qning vertikal tekislikda og‘ishi
g ‘ildiraklarning gorizontal tekislikda
burilishi burchak tezligini
va o ‘qning ogNshini kuchaytiradi. Ikkala tebranish tizimi bir-
254
biri bilan bog ‘liq, shuning u c h u n o ‘q va g ‘ildiraklarning
tebranishi mos ravishda b o ‘ladi: chap g ‘ildirak yuqoriga harakat
qilayotgan b o ‘lsa, ayni vaqtda o ‘ng tomonga buriladi va aksin
cha, pastga harakat qilsa, chapga buriladi. Demak, agar o ‘qning
vertikal tekislikda og‘ishida chap g‘ildirak ko ‘tarilsa, o ‘ng
g‘ildirak yerga jipslashadi va ikkala g ‘ildirak o ‘ngga buriladi.
Giroskopik m om entni kamaytirish uchun oldingi chap va
o ‘ng g‘ildiraklar mustaqil osmali yasaladi. G ‘ildirak va o ‘qning
tebranishidan hosil b o ‘lgan qarshilik esa dvigatelning q o ‘-
sh im c h a energiyasi hisobiga yengiladi. D e m ak ,
tebranish
q o ‘shimcha yonilg‘i sarfmi talab etadi va avtomobilning yonilg‘i
tejamkorligini yomonlashtiradi. Bundan tashqari tebranish davrida
g ‘ildirakning tinimsiz siljishi shina protektorining yeyilishini
kuchaytiradi.
Avtomobil harakati davrida erkin tebranish bilan birga,
davriy t a ’sir etuvchi kuchlar majburiy tebranishni hosil qiladi.
S h u n d a y k u c h la r g ‘ildirakning m uvozan atsizligidan hosil
b o ‘ladi. M uvozanatsiz g‘ildirak aylanganda markazdan qo-
chirm a kuch
Ps hosil, b o ‘ladi (6.8-rasm,
a). G ‘ildirak bu
kuchning gorizontal tashkil etuvchisi Л t a ’sirida shkvoren
atrofida
buriladi, vertikal tashkil etuvchisi
Pz t a ’sirida esa
yuqoriga harakatlanadi. Px va
Pz kuchlarning yo‘nalishi o ‘zga-
rishi sababli gbildirak harakat vaqtida tebranadi.
Agar chap va o ‘ng g‘ildiraklar muvozanatlanmagan b o ‘lib,
ularning
P* kuchlari bir tekislikda, lekin g ‘ildirakning aylanish
o ‘qidan turli tom o nd a yotsa (6.8-rasm,
b), ikkala glildirakdagi
burovchi m om entlar q o ‘shilib, tebranish kuchayib ketadi.
