vaziyatiga bog‘liq b o‘lgan harakat y o ‘nalishidan chetlashish
xususiyati tushuniladi. Buriluvchanlik oldingi va orqa o ‘qlar
yonaki surilish burchaklarining ayirmasi bilan ifodalanadi:
A 8 = 5
i
-52.
Д5 ning qiymati yonaki kuch ta ’sirida o ‘zgarib,
Py =(0,3...
0,4) G a b o ‘lganda optimal qiymati AS = 2 . . .3° b o lish i kerak.
Avtomobilda uch turli: neytral, chala va ortiqcha buriluvchanlik
b o ‘ladi. A gar oldingi va o rq a o ‘q la rn in g
yonaki surilish
burchaklari o ‘zaro teng (Si = S
2
) b o ‘lsa,
К = R bo‘ladi va
avtomobil neytral buriluvchanlikka ega deyiladi. Lekin bu vaqtda
bikr shinali avtomobil yo‘nalishi neytral buriluvchanlikka ega
boMgan avtomobil yo‘nalishidan farqlanadi,
chunki aylanish
markazlari
0\ va
0 ikkala holda turli vaziyatni egallaydi (6.5-
rasm).
K o ‘rinib turibdiki, bir shinali avtomobil ogMrlik m arka
zining harakatlanish yo‘nalishi (shtrixli chiziq) elastik shinali
avtomobilnikidan (shtrix punktirli chiziq) farq qiladi. Ikkala
hoi u chun to ‘g ‘ri chiziqli harakat yo‘nalishlari
ham har xil
6.5-rasm.
N e y tr a l b u rilu v c h a n lik k a e g a boMgan
a v to m o b iln in g h a r a k a t sx e m a si.
249
bo‘ladi. Agar bikr shinali avtomobil to ‘g ‘ri chiziqli harakatda
b o is a , u yonaki kuch ta ’sirida surilish boshlanguncha t o ‘g‘ri
chiziqli harakatda boMadi. Agar avtomobil neytral buriluv
chanlikka ega bo‘lsa, yonaki surilish t a ’sirida oldingi yo‘na-
lishda 5 burchak ostida
BB chizig‘i b o ‘ylab to ‘g ‘ri
chiziqli
harakat qilaveradi (6.5-rasm,
b). Harakatni berilgan
ЛЛ yo‘nalish
b o ‘yicha davom ettirish uchun haydovchi avtomobilni teskari
tomonga, b o ‘ylama o ‘q AA bilan 5 burchak hosil qilguncha
buradi.
Agar
8
i>
62
b o ‘lsa,
RL- >
R boMadi va avtomobil chala
buriluvchanlikka ega b o‘ladi. Elastik shinali avtomobilning bikr
shinali avtomobil yo ‘nalishi b o ‘ylab yurishi uchun uning oldingi
g‘ildiraklarini katta burchakka burish zarur. Agar
8
i<
82
b o ‘lsa,
Re< R b o ‘ladi va avtomobil ortiqcha buriluvchan deyiladi.
Elastik shinali avtomobilning bikr shinali avtomobil yo‘nalishi
b o ‘ylab yurishi uchun uning oldingi g‘ildiraklarini bikr shinali
g41diraklamikidan kichikroq burchakka burish kerak.
Demak, chala buriluvchan avtomobil, ortiqcha buriluvchan
avtomobilga qaraganda harakat y o ‘nalishini yaxshiroq saqlaydi.
6.4. K U Z O V N IN G K O ‘N DA LANG O G ‘IS H I
Avtomobilning boshqariluvchanligiga kuzovning ko‘ndalang
og‘ishi ham ta ’sir qiladi. Avtomobil massalari o'zaro qattiq,
sharnirli va elastik elem entlar (prujina, ressora)
vositasida
b o g ‘langan va ular bir-biriga nisbatan h a ra k atd a b o ‘ladi.
A vtomobil massalarini elastik biriktirilgan (ressoralangan)
massa (kuzov) va elastik biriktirilmagan (ressoralanmagan)
massa (g'ildiraklar, o ‘qlar) larga ajratish mumkin.
A vtom obilning o ‘ng va chap g ‘ildiraklariga tushadigan
og‘irlik kuchi yonaki kuchlar t a ’sirida qayta taqsimlanib, kuzov
ko‘ndalang og‘ish o ‘qi atrofida buraladi.
Oldingi va orqa o ‘qlarning og ‘ish
markazlarini birlash-
tiruvchi chiziq og‘ish o ‘qi deb ataladi. Kuzovning ko‘ndalang
og'ish paytida uning old va orqa qismi buraladigan nuqtasi
o g ‘ish m arkazi deb ataladi. O g ‘ish m a rk a zin in g vaziyati
osmalarning kinematik sxemalariga bog‘liq. Kuzovning og‘ish
burchagi \|/k quyidagicha aniqlanadi:
250
